یک هفته پیش نمایش انتخاباتی مضحک روسیه خاتمه یافت و ولادیمیر پوتین برای پنجمین بار رئیس‌جمهور این کشور شد. این اولین انتخابات رئیس‌جمهوری بعد از تهاجم به اوکراین بود که از قضاء درست بعد از تشییع جنازهٔ الکسی ناوالنی رهبرِ تازه‌درگذشتهٔ اپوزیسیون برگزار شد.
در روسیه بیش از یک دهه است که انتخابات به نمایشی مضحک بدل شده و این بار رأی‌گیری بیش از همیشه بسته و صحنه‌پردازی‌شده بود. از دو سال پیش که پوتین جنگ علیه اوکراین را شروع کرد، رژیمش تمام رسانه‌های مستقل را بیرون رانده و هر مخالفی را به شدت سرکوب کرده است که نقطهٔ اوج آن هم مرگِ ناوالنی در زندانِ قطبی در یک ماه پیش بود.
با این حال و به‌رغم بیهودگیِ شرکت در انتخاباتی که نتیجه‌اش از قبل معلوم بود، انبوهی از رأی‌دهندگان ظهر روز رأی‌گیری در شهرهای سراسر روسیه از جمله مسکو بیرونِ مراکز رأی‌گیری تجمع کردند و تلاش کردند تا در اعتراض به حکومت پوتین و جنگِ او رأی اعتراضی بدهند. این در واقع ابتکار اپوزیسیون علیه پوتین بود که به عنوان راهی بی‌خطر برای اعتراض و همین‌طور خراب کردنِ نمایشِ حکومتیِ حمایت مردم از پوتین و کرملین بود.
از طرفی جنگجویانِ مخالفِ روسی در اوکراین هم شب قبل از مرز عبور کردند تا همزمان با روز انتخابات حملاتی را در داخل روسیه انجام دهند.
پوتین البته با کسب بیش از ۸۷ درصد آراء و مشارکت بیش از ۷۷ درصد خود را برنده اعلام کرد. هیچ نتیجهٔ دیگری متصور نبود. تنها سوال این بود که آمار رسمی چه‌قدر خواهد بود و آیا نشانه‌ای از اعتراض دیده خواهد شد یا خیر.
اما با توجه به اجتناب‌ناپذیر بودنِ تداوم حکومت پوتین، چرا مسکو همچنان به خود زحمت می‌دهد تا انتخابات سراسریِ مثلا رقابتی برگزار کند؟
دلیش این است که انتخابات (به‌خصوص امسال) فقط به معنای جمع کردنِ رأی نیست. انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ روسیه یک بازیِ علامت‌دهی بود که مخاطبِ آن طیف وسیعی از حلقهٔ درونی پوتین تا مردم عادی روسیه تا دوستان و دشمنان خارجی را شامل می‌شد. پیامش هم واضح بود: نمایش قدرت در زمان جنگ برای اثبات توانِ دیکتاتور در جلبِ حمایت عمومی. این برای پوتین هم راهی برای حفظ اعتماد نخبگان روسیه بود و هم فرصتی برای تضعیف روحیهٔ اپوزیسیون و رأی‌دهندگانِ ناراضی که از طریق نمایش وفاداری مردم محقق می‌شد. دیکتاتورها هیچ‌وقت احساس امنیت نمی‌کنند و پوتین هم مدام باید مطمئن شود نظامی که ساخته هنوز قابل تکیه است.
پانتومیم انتخابات
با شروع ثبت‌نام انتخابات، ۱۳ نامزد برای رقابت با پوتین ابراز آمادگی کردند، ولی فقط چهار نفرشان اجازهٔ شرکت در انتخابات را پیدا کرد. بعضی از آن‌ها افرادی کاملا ناشناخته و بدون سابقهٔ سیاسی بودند. حتی یک کاندیدای مستقل امکان رقابت پیدا نکرد. یکاترینا دونتسووا، روزنامه‌نگار سابق و مخالف جنگ، تأییدیه‌های لازم را به دست آورد و انتظار می‌رفت بتواند ۳۰هزار امضای لازم برای کسب نامزدی مستقل را جمع کند ولی کمیسیون مرکزی انتخابات او را رد کرد. بوریس نادژدین یک چهرهٔ سیاسی قدیمی که او هم مخالفِ عملیات نظامی ویژه است، توانست حامیان زیادی را به خیابان بکشاند که همین هم توجه رسانه‌های بین‌المللی و خشم رژیم را برانگیخت و رسانه‌های دولتی یک کارزارِ انتقام علیه او به راه انداختند. نادژدین هم به‌رغم جمع‌آوری بیش از دو برابر تعداد امضاهای لازم، از شرکت در انتخابات منع شد. بقیهٔ صداهای بلند اپوزیسیون یا در زندان یا در تبعید هستند.
از قبل از رأی‌گیریْ رژیم کنترل خود را بر جامعه و انتخابات سخت‌تر کرده بود. پوتین که می‌خواست به هر قیمتی از تکرارِ کابوسِ انتخاباتِ ۲۰۲۰ بلاروس جلوگیری کند، دست به سرکوبِ پیشگیرانه زد و بقایای اپوزیسیونِ داخلی را پرس کرد تا برگزاری تجمعاتِ گستردهٔ مخالفان را غیرممکن کند. با حذف نامزدهای مستقل از جمله ناوالنی و استقرار پلیس ضدشورش و سایر اقدامات پیشگیرانه، رژیم کنترل خود را بر روند انتخابات تضمین کرد.
رژیم برای افزایش کنترل بر انتخابات، به ویژه در مراکز شهرها و مناطق الحاقی، مدت رأی‌گیری را به سه روز افزایش داد و در ۲۹ منطقه از رأی‌گیری الکترونیکی استفاده کرد. هدف از این کارها اطمینان از حضور گسترده و در عین حال امکان مدیریت رأی‌دهندگان بود، طوری که کار ناظران را سخت کند و امکان جمع‌آوری شواهد تقلب وجود نداشته نباشد.
گسترش رأی‌گیری الکترونیکی به مناطق بیشتر و شهرهای صنعتی بزرگ به‌منظور ساده‌سازی روند رأی‌گیری بود. این به رژیم کمک کرد که از طرفی رأی‌دهندگان بیشتری را پوشش دهد ولی همزمان مدیریت آراء را راحت‌تر کند ــ به ویژه در شهرها که احتمال رأی اعتراضی بیشتر بود.
رسانه‌های روسیه همگی دستِ دولت هستند و افکار عمومی را شکل می‌دهند. در حالی که خستگی جنگ و ترس از فراخوان به ارتش بیشتر می‌شود، این رسانه‌ها انتخابات ریاست‌جمهوری را یک تمرین عادی در دموکراسیِ روسیه به جلوه می‌دادند و تصویری عادی و مثبت از کشور را در سراسر روسیه ترسیم می‌کردند. اینترنتِ روسیه هم زیر موج تبلیغات دولتی بود که در برنامه‌های تلویزیونی، صفحات اینفلوئنسر و شبکه‌های مجازیْ آشکار و پنهان بود. رسانه‌های روسیه با دقت تصویری از پوتین نمایش می‌دادند که او را مستقیم به جنگ وصل نکند یا حتی او را همچون نامزد انتخابات نشان نمی‌داد. بلکه او را همچون رهبری کارآمد جلوه می‌دادند که زندگی آبرومندی را برای مردم روسیه فراهم کرده است. نامزدهای دیگر تقریبا دیده نمی‌شدند.
خود پوتین عملا هیچ کمپینی برگزار نکرد. او به جای توجه به نامزدی انتخابات، بر امور ریاست‌جمهوری خود تمرکز کرد تا خود را به عنوان یک رهبرِ فراتر از گود رقابت جلوه دهد. او در هیچ مناظره‌ای شرکت نکرد و از سخنرانی سالانهٔ خود در مجلس روسیه استفاده کرد تا به حامیان خود بگوید که پول‌های عظیمی برای آن‌ها قرار است خرج کند. کلِ کمپینِ انتخاباتیِ او همین بود که خیلی بیشتر از خود انتخابات در رسانه‌های کشور بازتاب یافت. هدف از این برنامهٔ ساده که حسابی پوشش رسانه‌ای داده شد این بود که روسیهٔ پوتین را باثبات و موفق جلوه دهد.
اپوزیسیون روسیه اکنون در وضع به‌مراتب بغرنج‌تری قرار دارد. تا دیروز باید از سرکوب شدید جان به در می‌برد و دنبال باز کردنِ راهی در یک عرصهٔ سیاسی فاقدِ فضای مدنی بود. اپوزیسیون دولتی که ظاهرا خود را به عنوان بدیل رژیم جلوه می‌دهد، همچون سوپاپ اطمینان رژیم عمل می‌کند: نارضایتی عمومی را جذب می‌کند و پوششی از کثرت‌گرایی را به سیاست روسیه می‌بخشد. خودشان به منافع رژیم گره خورده‌اند و برای همین هم قدرت مخالفت با وضع موجود را ندارند.
مرگ ناوالنی و به حاشیه راندنِ چهره‌های میانه‌رویی مثل نادژدین هرگونه پتانسیل اعتراض یا جنبش متحد اپوزیسیون را از بین برده است. گروه‌های اپوزیسیون به ویژه بنیاد ضدفساد ناوالنی از حامیان خود خواستند تا روز انتخابات را به شکلی از اعتراض تبدیل کنند. مخالفان پوتین با آگاهی از خطر، همواره آزادی و گاه زندگی خود را به خطر می اندازند تا اعتراض و استیصال و دموکراسی‌خواهی خود را به هر شکل که می‌توانند نشان دهند.
سرانجام، کرملین پیروزمندانه پوتین را برنده اعلام کرد و بر میزان مشارکت بالای مردم به ویژه در کشورهای غیردوست در خارج از کشور تاکید کرد. اما رسانه‌های مخالف و نظرسنجی‌های خارج از کشور نشان می‌دهد که اکثریت این آراء یا علیه پوتین بوده یا عمدا باطل شده است. ده‌ها هزار روس در خارج از کشور به کنسولگریِ روسیه رفتند و همان‌طور که ناوالنی خواسته بود نمادهای اپوزیسیون را به نمایش گذاشتند. در مراکز رأی‌گیری در روسیه هم تظاهرات در گرفت.
پوتین پانتومیمِ انتخاباتیِ خود را برگزار کرد، اما به‌رغم همهٔ صحنه‌آرایی‌ها، مخالفتِ فزاینده علیه رژیمْ خود را بروز داد.
