ادبیات، فلسفه، سیاست

IranValentines

ولنتاین؛ آینهٔ دقِ یک نظام ایدئولوژیک

کسری اعرابی؛ جمایا شلی | نیولاینز

طی بیش از دو دهه، جمهوری اسلامی محدودیت‌های ضد-ولنتاین را تشدید کرده بود، ولی به نظر می‌رسد به‌رغم همهٔ تقلاهای نظام برای مهار عشق و عشق‌ورزی، مردم به فشارهای رژیم وقعی نمی‌نهند…

شاید بزرگ‌ترین مظاهر جشن ولنتاین یا روز عشق را بتوان در کلان‌شهرهایی مثل نیویورک و توکیو مشاهده کرد: جنب و جوش جمعیت در خیابان‌ها برای خرید هدیه برای عزیزان‌شان؛ ویترین‌های انباشته به شکلات‌های وسوسه‌انگیز؛ کارت‌های زیبا و گل‌های رز. ماشین‌هایی با عروسک‌های بزرگ خرسی روی سقف‌شان، بادکنک‌های قلبی [قلب‌شکل] …. البته این حال و هوا را در ایران هم می‌توان دید، ولی به شکلی متفاوت.

***

در ایران معمولا در آستانهٔ ولنتاین به واحدهای صنفی هشدار داده می‌شود که هرگونه نگهداری و ارائه و خرید و فروش کالاهای مرتبط با روز ولنتاین ممنوع است؛ وگرنه با فروشندگان برخورد خواهد شد. پلیس‌ها یا ماموران لباس‌شخصی وابسته به نهادهای حکومتی را می‌توان در سطح شهرها دید که مشغول گشت‌زنی در خیابان هستند و مردم عادی با دیدن آن‌ها راه خود را کج می‌کنند و فروشنده‌ها کالاهای خود را پنهان می‌کنند.

جمهوری اسلامی رسما از سال ۱۳۸۹ روز ولنتاین را ممنوع کرده است، و آن را نمایش منحرفی از عشق می‌داند که موجب ترویج فرهنگ «منحط» غربی و روابط نامشروع است.

از قضاء، ایام ولنتاین در ایران با مراسم دیگری مصادف می‌شود: سالگرد انقلاب اسلامی. بعد از گذشت چهل‌وسه سال، کماکان ۱۰ روز در بهمن‌ماه به مناسبت پیروزی انقلاب و به قدرت رسیدنِ خمینی جشن گرفته می‌شود. در نگاه تندروهای رژیم ایران، تا وقتی «جامعهٔ اسلامی آرمانی» محقق نشده، انقلاب هنوز «کامل نیست». در عمل، این یعنی تلاش مداوم برای محوکردن هر چیز «غیراسلامی» از جامعهٔ ایران ‌ــ‌ از جمله چیزهای غربی.

اما این واقعیت که رویداد غربی و فوق‌العاده پرسودی مثل روز ولنتاین کماکان در بین ایرانی‌ها جشن گرفته می‌شود، شاخص مهمی است از این‌که آن انقلاب اسلامیِ ارزشی ناکام مانده است.

***

واقعیت آن است که این روز بین ایرانی‌ها پرطرفدار است و برای همین، تقاضای زیادی برای هدایای ولنتاین در ایران وجود دارد. به رغم آن‌که این کسب‌وکار در ایران مخاطره‌آمیز است، چون بیش از دو دهه است که رژیم ایران تولید هرگونه محصول از جمله پوسترها و بروشورها و جعبه‌ها و کارت‌هایی که تصویر قلب و گل رز روی خود داشته باشد را به‌طور رسمی ممنوع کرده است ‌ــ‌ اصولا هر چیزی که در ایام ولنتاین یادآور عشق و عشق‌ورزی باشد کالای ممنوعه است.

با این حال واحدهای صنفی در سراسر ایران خطر می‌کنند و انواع هدایا با مضمون عشق را خرید و فروش می‌کنند.

مقابله با روز ولنتاین در سال‌های اخیر شدت گرفته بود. مثلا در یک وهله در شهر مذهبی قم، قرارگاه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی به واحدهای صنفی هشدار داد که «ترویج نمادهای ضدفرهنگی ولنتاین» از یک تا شش ماه پلمب واحد صنفی را به دنبال خواهد داشت و شماره تلفنی برای عموم اعلام کرد تا هر گونه «هنجارشکنی» را به قرارگاه دادسرای قم گزارش دهند. یا در کرمان، رئیس پلیس امنیت عمومی استان کرمان اعلام کرده بود که هرگونه تورهای مختلط یا غیرمجاز ممنوع است، و با متخلفین برخورد قانونی خواهد شد.

در یک وهله مراجع قضایی در قم ۳۲ واحد صنفی را به اتهام «ترویج نمادهای ضدفرهنگ اسلامی-ایرانی» پلمب کردند؛ و بسیاری از کسبه ضربهٔ درآمدی خوردند. و در کرمان نیروی انتظامی به واحدهای صنفی هشدار داد که هر گونه فروش گل و لباس و شیرینی و کارت را شدیدا تحت نظر دارند. این سختگیری‌ها در نهایت به ممنوعیت سراسری فروش بادکنک‌های قرمز یا قلبی در آستانهٔ روز ولنتاین منجر شد.

***

جمهوری اسلامی در عین حال تلاش کرد که ایدهٔ عشق را به خدمت بگیرد یا آن را اسلامی کند. مثلا سالروز ازدواج علی و فاطمه را جایگزین روز ولنتاین کند. ولی این ترفندها به جایی نرسید.

رژیم ایران در ادامهٔ تقلای خود برای کنترل بر خانواده و عشق‌ورزی، پروژهٔ اپلیکیشن همدم را راه‌اندازی کرد. این اپلیکیشن که تابستان امسال معرفی شد را سازمان تبلیغات اسلامی تولید کرده و در عملْ تقلیدی از برنامه‌های دوست‌یابی مثل تیندر است ‌ــ‌ البته دوست‌یابی با طعم ایدئولوژی. در واقع همان‌طور که تولیدکنندگان این اپلیکیشن تصریح کرده‌اند، همدم برای ترویج عشق نیست بلکه برای همسریابی و ازدواج است: یعنی برای افزایش کنترل رژیم بر ابتدایی‌ترین غریزهٔ مردم.

در این مورد، اپلیکیشنِ همدم با تحمیلِ کنترلِ والدین و طرح سوالات روان‌شناسی از کاندیداها، سعی نمی‌کند بهترین جفت را برای آن‌ها پیدا کند، بلکه ازدواج‌های از پیش تعیین‌شده که باب میل حکومت است را به شکل دیجیتال ارائه می‌کند. تولید این برنامه تا حدی معلولِ نگرانی رژیم از کاهش نرخ ازدواج و تولد است، و همین‌طور برای القای نقش‌های جنسیِ سنتی میان نوجوانان ایرانی. هرچند این‌طور که معلوم است، کاربران جوان ایرانی اصلا از این برنامه استقبال نکرده‌اند.

در اقدامی تاسف‌بار، این ماه وزارت بهداشت عرضهٔ هر گونه داروهای جلوگیری از بارداری در داروخانه‌ها بدون تجویز پزشک را ممنوع کرد. این اقدامْ حرکتِ مذبوحانهٔ دیگری از سوی نظام برای ورود به رختخواب مردم و کنترل بر روابط جنسی آن‌هاست تا شاید بتواند انفجار جمعیتی که خامنه‌ای آرزو دارد را محقق کند.

***

در نهایت به رغم همهٔ موانع، روز ولنتاین در ایران محبوبیت و رونق زیادی دارد، شاید حتی بیشتر از خیلی از کشورهای غربی. ناتوانیِ حکومت در مقابله با تاثیرات غربی از این نظر مشهود است که بخشی از حامیان مذهبیِ جمهوری اسلامی هم خودشان روز ولنتاین را جشن می‌گیرند.

واقعیت این‌که هر سال در این ایامْ تبِ عشق ایران را می‌گیرد و تندروهای نظامْ اینترنت را مقصر شیوع آن معرفی می‌کنند. سانسور شدید حکومتی نتوانسته رابطهٔ مردم ایران را از بقیهٔ دنیا قطع کند.
به‌خاطر همین ناکامی بزرگ است که آیت‌الله‌های پیر همیشه در حال لاسیدن با اینترنت ملی هستند؛ یا در واقع اینترانت. هرچند بدون حمایت یک قدرت تکنولوژیک بزرگ، این یکی هم معشوقه‌ای دست‌نیافتنی برای آیت‌الله‌ها خواهد بود.

تناقض دیگر برای رژیم ایران این است که با گذشت ۴۳ سال از تولد انقلاب اسلامی، جامعهٔ ایران گویا سکولارتر از همیشه شده است. رژیم ایران از ابتدا تلاش کرده هر چیزی از جمله عشق را اسلامی کند، ولی معلوم است که تلاش‌هایش بد جور شکست خورده است. صرفِ آذین‌بندی بادکنک‌های قرمز در روز ولنتاین، به‌خودی‌خود نوعی مبارزهٔ غیرخشونت‌آمیز علیه جمهوری اسلامی و همهٔ ارزش‌های انقلاب است.

و هر چه بیشتر ایرانی‌ها روز عشق را گرامی بدارند، خامنه‌ای که حالا ۸۲ ساله است و بیش از ۳۰ سال بر ایران حکومت کرده، احتمالا بیشتر احساس تنهایی می‌کند، که شاید همین بهترین استعاره برای انزوای داخلی روزافزون حکومت دینی در ایران و ایدئولوژی آن باشد.

کتابستان

چار دختر زردشت

منیژه باختری

دموکراسی انجمنی

مهدی جامی

تاملاتی بر هیتلر

زِبستییان هفنر

دوسیه افغانستان

شاهزاده ترکی الفیصل آل سعود

نیم‌قرن مبارزه و سیاست

سمیه رامش