وابی-سابی چیست؟

وابی-سابی (Wabi sabi) معمای فرهنگ ژاپنی است. این چیزی نیست که مردم تمایل به یادگیری یا بحث دربارۀ آن را داشته باشند، هیچ تعریفی برای این اصطلاح در فرهنگ لغت وجود ندارد: اساساً غیرقابل تعریف است. باوجوداین، وابی-سابی مفهومی است که به‌راحتی قابل درک است و همه‌جا وجود دارد و زیربنای بسیاری از جنبه‌های  فرهنگ ژاپنی است، از هنر گرفته تا معماری و زندگی روزمره.

به‌طور‌کلی وابی-سابی یک اصل زیباشناختی است ـ روشی برای مشاهده و درک زیبایی در جهان ـ که دربردارندۀ معنای کاستی و فناپذیری است. شاید یک جنبۀ توضیح این اصطلاح، در تضاد با ایده‌های زیبایی‌شناختی غربی باشد که بر کمال  و طول عمر تأکید دارند،  زیرا وابی-سابی کاستی و فناپذیری را ترجیح می‌دهد.

وابی-سابی: مشاهدۀ زیبایی در کاستی و پذیرش فناپذیری زندگی

ما قادریم از هر واژۀ خاص، درک کلی حاصل کنیم. در طی زمان، وابی به معنای  ساده، بی‌آلایش، سکون و سکوت بوده است. برای مثال، خصیصۀ وابی را می‌توان در طراحی داخلی مینیمال، در صرفه‌جویی و در زمان‌های خلوت در طبیعت یافت. سابی کشف زیبایی و ویژگی خاص در اشیایی است که نشانه‌هایی از سن و تجربه دارند ـ این ویژگی را می‌توان در عطف کتابی یافت که در اثر بازوبسته‌شدن ترک خورده است، یا در درختی که در سنین کهنسالی پرپیچ و گره است.

با ترکیب این دو واژه، می‌توان گفت اصطلاح وابی-سابی دربارۀ چگونگی درک و دریافت شخصی شما از انواع زیبایی مرتبط با هر یک از این واژه‌ها است. اگرچه تعریف خاصی وجود ندارد، اما در اصل وابی-سابی کشف زیبایی در کاستی و نقص است؛ پذیرش این موضوع که همه‌چیز در زندگی، گذرا  و همواره درحال تغییر است.

تجربه شخصی هرکسی از وابی-سابی منحصربه‌فرد است، زیرا همۀ ما زیبایی را در امور گوناگونی می‌بینیم. تصور کلی این است که وابی-سابی لحظۀ عمیق قدردانی است ـ روشی برای تجربه جهان از صمیم قلب.  این قدردانیِ عمیق است که می‌تواند به ما احساس آرامش و رضایت دهد.
‌‌‌‌‌‌‌‌

وابی-سابی و بودیسم

فلسفۀ وابی-سابی ارتباط عمیقی با بودیسم دارد. بودیسم تعلیم‌دهندۀ سه ویژگی است: ناپایداری، رنج و این اندیشه که هیچ خودِ دائمی و تغییرناپذیری وجود ندارد، و حکمت در توانایی پذیرش این سه ویژگی نهفته است.

گفته می‌شود وابی-سابی روشی برای تداعی این تعالیم است. با درک این موضوع که فناپذیری، حالت طبیعی جهان است و با کشف زیبایی این حقیقت، می‌توانیم ناپایداری را بپذیریم. کشف زیبایی در اشیایی که در آن نشانه‌هایی از سن و تجربه وجود دارد، راهی برای پذیرش رنج است. با کنار آمدن با این واقعیت که خود ما نیز دگرگون‌پذیر و متغیر هستیم ـ همواره ناقص و ناکامل ـ می‌توانیم بپذیریم که چیزی به‌عنوان «خودِ» همیشگی یا عینی وجود ندارد. بنابراین، وابی-سابی نه‌تنها به ما کمک می‌کند تا راه وجودی خود را در جهان هستی درک کنیم ـ بلکه به ما این امکان را می‌دهد تا در آن، احساس حقیقت و صلح را کشف کنیم.
‌‌‌‌‌‌‌‌

تجربۀ وابی-سابی

وابی-سابی به‌معنای کشف زیبایی در چیزهای ساده، بی‌آلایش و حقیر، و همچنین در چیزهایی است که به ارتباط‌شان با طبیعت و سرگذشت‌شان اشاره دارد. اگرچه هر تجربۀ وابی-سابی بی‌نظیر خواهد بود، در اینجا، فقط چند نمونه از مواردی ذکر می‌شود  که معمولاً الهام‌بخش آن لحظۀ قدردانی و احساس عمیق است:

فصل‌ها
مشاهدۀ تغییر برگ‌ها در پاییز، از سبز به زرد طلایی و آنگاه قرمز به این معنا است که آن‌ها به‌زودی خواهند افتاد، این اتفاق به ما یادآور می‌شود که زندگی همواره درحال تغییر و رو به سوی جلو است. بنابراین، لحظۀ حال چیزی است که باید آن را گرامی بداریم، زیرا گذرا است.

طبیعت
طبیعت همواره از خود اثری برجای می‌گذارد. صخره‌ها در اثر باد و باران فرسوده و با گلسنگ پوشیده می‌شوند، خزه‌ها از میان شکاف‌های سنگ‌فرش رشد می‌کنند. ریشۀ درختان می‌تواند بناهای ساختمانی ما را از هم بگسلد. هربار که این رفتارهای تأثیرگذار طبیعت بر جهان را مشاهده می‌کنیم، دوباره به یاد می‌آوریم که تغییر، رفتار طبیعی جهان است و هیچ چیز دوام نخواهد داشت.

داشته‌ها
نشانه‌های استفاده از داشته‌ها، از ما و از زندگی این اشیاء در کنار ما حکایت دارد. یک اسباب‌بازی ناز و دوست‌داشتنی از تمام توجهاتی که درطول زندگی خود داشته است، خبر می‌دهد. لکه‌ای بر روی سفره، همواره انتقال‌دهندۀ خاطرات آن روزی است که لکه ایجاد شده است و شما  را به یاد گذشته می‌اندازد. یک شیء ممکن است حتی به‌منظور دیگری مورد استفاده قرار گیرد ـ مثلاً یک بطری شراب مصرف‌شده می‌تواند جاشمعی باشد، اما هرزمان که استفاده می‌شود شما را به یاد گذشته بیندازد.

انسان‌ها و روابط
وابی-سابی می‌تواند نحوۀ نگرش روابط ما با دیگران را تغییر دهد و به ما کمک کند تا برای آن‌ها ارزش بیشتری قائل شویم. روابط، به‌طور طبیعی از میان خواهند رفت و همواره ثابت نخواهند بود، بنابراین از زمانی اکنون  و لحظات خوشی که دارید لذّت ببرید.
‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

درس‌هایی از وابی-سابی

وابی-سابی می‌تواند به ما، در تغییر نوع نگاه‌مان به جهان و نحوۀ درک جایگاه‌مان در آن کمک کند. این نوع نگاه می‌تواند ما را به‌سوی لحظات شادمانی، شعف و رضایت سوق دهد.

پذیرش خود
ما می‌توانیم خودمان و همۀ عادات عجیب‌مان را بپذیریم، زیرا ما دارای کاستی و نقص هستیم. «کاستی» اصطلاح منفی نیست: بلکه صرفاً اصطلاح صادقانه و توصیفی است که نشان می‌دهد اوضاع همواره درحال پیشرفت و تغییر است و تأکید می‌کند که ما فقط اکنون هستیم، نه دیروز یا فردا.

رو به سوی کمال
هرآنچه که برای آن تلاش می‌کنید ـ شغل، خانه، محبوبیت خود ـ میل به کمال است. رسیدن به کمال غیرممکن است، زیرا این بدان معنا است که چیزی تمام شده است، درحالی‌که هیچ‌چیز تمام‌شدنی نیست. زندگی همواره دارای کاستی و نقص خواهد بود.

عادتِ شادمانی
همین که پیرامون خود شروع به دیدن زیبایی می‌کنید، به عادت تبدیل می‌شود. شما با لحظات شادمانی وفق می‌یابید و کاملاً قادر خواهید بود به آن لحظات توجه کنید. توانایی درک این لحظات کوچک به شما کمک می‌کند تا نسبت به مکانی که هستید سپاس‌گزار باشید و جهان را با دید مثبت‌تری مشاهده کنید.

چشم‌انداز جدید
هیچ‌چیز همیشگی نیست، حتّی شکست یا نومیدی. وابی-سابی به ما کمک می‌کند تا شکست را به‌مثابۀ اتفاقی که رخ‌داده،  و می‌توان از گذشت، درنظر بگیریم، نه وزنه‌ای که تا ابد ما را به سمت پایین می‌کشد.

مقاومت
وابی-سابی به ما کمک می‌کند تا مقام باشیم. اگر بتوانیم بپذیریم که همه‌چیز تغییر می‌کند، آنگاه از تغییر آن‌ها کمتر شوکه می‌شویم. به جای آنکه اجازه دهید شما را سرنگون کند، می‌توانید با آن کنار بیاید.

ضرب‌المثل ژاپنی: شاخۀ بامبویی که خم می‌شود از بلوطی که مقاومت می‌کند قوی‌تر است.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌
در حال زندگی کنید
چه بخواهیم و چه نخواهیم گذشته رفته است. اتفاقاتی که افتاده است ما را به همان افرادی تبدیل کرده است که هستیم، اما آن لحظه‌ها دیگر وجود ندارند. در لحظه زندگی کنید؛ بر روی موقعیتی که در آن هستید تمرکز باشید و از زندگی خود لذت ببرید.

از آنجا که زندگی مملو از بی‌ثباتی است،
باید رویدادهای امروز را چنانکه گویی فردایی وجود ندارد در قلب خویش حک کنیم.
سن‌ نو ریکیو

‌‌

______________________________________________________________________________________
این مطلب، ترجمۀ بخشی از کتاب «هنر زندگی ژاپنی» (۲۰۱۹) نوشتۀ جو پترس است.