اواخر سال ۲۰۱۷، نلی، ستاره هیپ هاپ آمریکایی، کنسرتی مردانه در شهر جده در عربستان سعودی برگزار کرد. توبی کیت، خواننده آمریکایی نیز پیشتر اقدامی مشابه انجام داده بود. این نمایش‌ها در یک کشور مذهبی حاشیه خلیج فارس، که در آن موسیقی «حرام» شناخته می‌شود، پیشرفتی قابل توجه به شمار می‌آمد. مطمئنا دیدن کلیپ‌های نلی در مهمانی‌هایی که زنان از حضور در آن منع شده‌اند، بسیار عجیب است. در واقع مدت‌هاست که موسیقی پاپ در این پادشاهی حاکم شده است؛ و بارزترین نمود آن مغازه‌های فروش نوار کاست غیرقانونی در دهه ۱۹۸۰ در عربستان بود.
پاییز سال ۱۹۸۸ من (یک دختر ۱۳ ساله و شیفته موسیقی)، مادرم و خواهر هفت ساله‌ام از لندن به الخُبَر، استانی در شرق عربستان سعودی، نقل مکان کردیم. پدرم آنجا در یک بیمارستان محلی مشغول به کار بود. تا آن زمان تصوری از زندگی در عربستان سعودی نداشتم. پدر و مادر مسلمان و عراقی من پزشک بودند و از هر لحاظ برابر؛ اما این برابری به سرعت محو شد. هنوز هم هجوم احساسات ضدونقیضی که در اولین شب رسیدن به الخبر به سراغم آمد، فراموش نکرده‌ام: گرما و ترافیک شدید، نگاه‌های هیز و همراه با قضاوت غریبه‌ها – و آن حس عجیب ورود به یک پناهگاه، هنگامی که پدرم ما را به یک فروشگاه نوار کاست در خیابان ملک خالد برد.
این مغازه هم مانند همه فروشگاه‌هایی بود که در مدت زندگی‌ام در عربستان به آن‌ها سر می‌زدم: اتاقکی بی‌نام و نشان که دیوارهایش با ردیف‌هایی از آلبوم‌های کاست از هر نوع موسیقی پوشیده بود. نوارها بدون مجوز و غیرقانونی ضبط شده بود و تازه‌ترین ترانه‌ها را با عنوان‌هایی مبهم می‌فروختند. من هلاک شنیدن آلبوم جدید «پت شاپ بویز» (Pet Shop Boys) بودم اما در آن اولین فروشگاه، نوارهای یوریتیمک (Eurythmic) و یک نوار رادیوراما که سبک عجیب و غریب دیسکوی ایتالیایی بود: موسیقی‌هایی برای خانه جدیدم، مدرسه جدیدم و قوانین جدید.
مغازه‌های نوار فروشی در عربستان بوی خاصی داشتند؛ بوی پلاستیک سوخته و گرد و غبار بیابانی. آن‌ها کاست‌ها در جعبه‌های پلاستیکی «مقاوم در برابر حرارت» می‌فروختند: قالبی ایده آل؛ ریکاردهای گرامافون در گرما مچاله می‌شدند و سی‌دی هنوز خیلی شناخته شده نبود. کاست‌ها را بسیار ارزان می‌فروختند؛ هر کدام ۱۰ ریال سعودی و چون روی نوارهای C90 (که فضایی بیشتر از حجم یک آلبوم داشتند) ضبط می‌شدند، اغلب فضای اضافه را با آهنگ‌ها و ریمیکس‌هایی که هرگز در مغازه‌های بریتانیا پیدا نمی‌شد، پر می‌کردند.
فعالیت این مغازه‌ها رسمی نبود. نمودار فروش وجود نداشت و حق امتیازی برای تولیدکنندگان ترانه‌ها پرداخت نمی‌شد. با این‌همه چیزی در حال شکوفایی و توسعه بود، چون مغازه‌های غیر قانونی نوار کاست در همه مراکز خرید راه افتاده بودند. این فروشگاه‌ها هر روز باز بود اما وقتی صدای اذان از مساجد شهر طنین انداز می‌شد، کرکره‌اشان را پایین می‌کشیدند. فروشنده‌ها مردهایی به ظاهر آرام بودند که بیشتر به مشتریان مرد روی خوش نشان می‌دادند. آن‌ها اغلب ساکت بودند و به خاطر ممنوعیت پخش موسیقی در اماکن عمومی، مغازه‌هایشان هم محیطی ساکت داشت. همین باعث می‌شد که این فروشگاه‌ها مکانی افسانه‌ای جلوه کند: مکانی برای هوس‌های ناگفته.
این حال، در آن دوران ماقبل اینترنت، موسیقی پاپ با سرعتی زیاد در حال رواج بود – به محض این که ترانه‌ای در غرب سر و صدا به پا می‌کرد، در عربستان سعودی نیز به آن واکنش نشان می‌دادند. ما اخبار مربوط به موسیقی را در مجله‌های Smash Hits و New Musical Express می‌خواندیم. مجله‌ها را مثل هر کالای لوکس دیگری وارد می‌کردند و به قیمت بالایی می‌فروختند. گرچه، سانسورچی‌ها همه تصاویر «مبتذل» را خط خطی می‌کردند و کاور آلبوم‌ها نیز سانسور می‌شد. گاهی می‌توانستم از رادیو بحرین به برترین ترانه‌های بریتانیایی گوش کنیم. در الخبر که شهری ساحلی است می‌شد فرکانس رادیویی کشورهای حاشیه خلیج را که سختگیری کمتری داشتند دریافت کرد. در مدرسه، با همکلاسی‌هایم که از مصر، هند، سودان، لبنان و پاکستان بودند، درباره موسیقی صحبت می‌کردیم. آلبوم‌های جدید در ظرف چند روز در شرق یا جنوب شرق آسیا با مارک تجاری مشهور و غیرقانونی تامسون در اندونزی تکثیر می‌شد و در مغازه‌های عربستان سعودی به فروش می‌رفت.
من با واکمن خودم و یا ضبط ماشین پدرم به موسیقی هیپ‌هاپ و اسید هاوز و ریو گوش می‌دادم که در گوشه‌ای دیگر از دنیا اجرا می‌شدند. ما تفریحات و آزادی زیادی نداشتیم و در چنان شرایطی حتی خواهر کوچکم متوجه شده بود موسیقی ما را به آزادی متصل می‌کرد.
وقتی بالغ شدم، شانس آن را داشتم که هر جای دنیا موسیقی بخرم. اما خرید کاست‌های غیر قانونی در عربستان سعودی تجربه‌ای منحصر به فرد بود. یادم هست که فروشگاه مورد علاقه من نزدیک خط ساحلی الخُبَر بود؛ جایی که برای اولین بار آلبوم «تکنیک» از گروه نیو آرد را خریدم. و بدترین فروشگاهی که کاش هیچ‌وقت به آنجا نرفته بودم، مغازه‌ای بود در یک مرکز خرید در ریاض (جایی که غریبه‌ای مرا که یک دختر حجابی ۱۳ ساله بودم، دستمالی کرد.)
دوران مدرن فروشگاه‌های غیرقانونی موسیقی را از بین برد و تبدیلشان کرد به مکان‌های افسانه‌ای در خاطره‌ها. بازار جهانی عربستان باعث به وجود آمدن فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای بزرگ شد که در آن سی‌دی‌های دارای مجوز به فروش می‌رسیدند؛ و دستگاه‌های دیجیتال پخش موسیقی هنرمندان عرب و خارجی. دسترسی به موسیقی راحت شده بود. سرویس موسیقی آی‌تیونز اپل در سال ۲۰۱۲ به عربستان آمد و سرویس پخش موسیقی اپل میوزیک در تابستان ۲۰۱۵ به فعالیتش در این کشور آغاز کرد.
آنچه که شاید با آن مغازه‌های قدیمی و کثیف از بین رفته باشد، جرقه‌های یک مقاومت زیرزمینی است. کاست‌های غیر قانونی عربستان ثابت کرد که موسیقی در سخت‌ترین شرایط هم نیرویی غیر قابل پیش‌بینی و سرکش است. در مدرسه زمانی که معلم‌ها حواسشان نبود، برای رد و بدل کردن نوارهای‌مان با همکلاسی‌ها، آن‌ها را زیر تخته های پوسیده کف کلاس مخفی می‌کردیم. من با خراشیدن نیمکتم چهره‌های خندان گروه اسید هاوز را ترسیم کرده بودم و نام گروه محبوبم را نیز روی سقف کلاس نوشته بودم. وقتی معلم ریاضی‌امان چشمش به سقف افتاد، مجبورم کرد که روی نیمکتم بروم و کلمه Boys را با مواد شوینده پاک کنم. و بعد درس را با کلمات Pet Shop بالای سرمان ادامه دادیم.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
منبع: مجله فرهنگ بی‌بی‌سی انگلیسی
