تصاویر زنان بی‌حجاب و دختران نوجوانی که روی خودروهای پلیس می‌ایستند و به تصاویر خمینی و خامنه‌ای انگشت فاک نشان می‌دهند، به امضای تضاهرات جاری ایران تبدیل شده است.
در میان تصاویر اعتراضات اخیر ایران که در فهرست «۱۰۰ عکس سال ۲۰۲۲» مجلهٔ تایم قرار گرفت، عکسی از زنانی که از نیروهای سرکوب فرار می‌کنند و تصویری از دختری بی‌حجاب ایستاده بر خودرویی با دستانِ برافراشته دیده می‌شود.
برای من که در زمینهٔ کاربرد عکس‌ها در جنبش‌های سیاسی تحقیق می‌کنم، تصاویر اعتراضات ایران بسیار نیرومند و گیراست، چون عناصر فراوانی از نافرمانی را در خود دارد. استفادهٔ زنانِ ایران از عکس و ویدیو برای نمایش کارهای غیرقانونی مثل آواز خواندن و رقصیدن برای اعتراض به سرکوب جنسیتی، پیشینه‌ای دارد که الهام‌بخش تصاویر امروز شده است.
عکس‌ها در جنبش‌های قبلی ایران
زنان ایرانی برای حدود چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، دست به اعتراضات انبوهی علیه محدودیت‌های پیش روی‌شان نزده بودند؛ در ابتدای انقلاب اعتراضات علیه حجاب اجباریْ وحشیانه از سوی رژیم سرکوب شد.
در جنبش سبز ۱۳۸۸ که علیه تقلب انتخاباتی بود، زنان نقش مهمی داشتند. انتشار تصویر کشته شدن ندا آقاسلطان با شلیک نیروهای رژیم، میلیون‌ها ایرانی را به پیوستن به اعتراضات تشویق کرد.
در اعتراضات بعدی، استفاده از تصاویر در کنش‌های زنان برای بسیج افکار عمومی علیه جمهوری اسلامی نقش اساسی داشته است. از سال ۱۳۹۳ زنانِ جنبش «آزادی‌های یواشکی» شروع به ضبط و انتشار تصاویر خود در حال پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، رقص و آواز در ملاءعام بدون حجاب کردند. این حرکتی بود که مسیح علی‌نژاد ژورنالیست ایرانی ساکن نیویورک به راه انداخت، و جنبشی از سوی زنان علیه حجاب اجباری و دیگر قوانین سرکوبگرانه از طریق نمایش شکستنِ آن قوانین بود.
قدم زدم در خیابان‌های شلوغ شهر بدون حجاب، دوچرخه‌سواری در پارک‌هایی که این کارها برای زنان ممنوع است، و شرکت در حلقه‌های رقص در میادین شهر، روش‌هایی بود که زنان ایرانی با کمک آن‌ها با قوانین و شیوه‌های سرکوبگرانهٔ رژیم مقابله می‌کردند.
چهار سال بعد، اعتراضاتِ معروف به «دختران خیابان انقلاب» با یک زن شروع شد: ویدا موحد که به نشانهٔ اعتراض به حجاب اجباری روسری خود را بر چوب زد و روی یک جعبهٔ برق در خیابان انقلاب تهران ایستاد و آن را همچون پرچمی برافراشت. خیلی زود عدهٔ دیگری به موحد پیوستند و حرکت او را در اماکن عمومی در ایران تکرار کردند.
تصاویری از ده‌ها تن در اعتراض به حجاب اجباری به این روش در رسانه‌های اجتماعی انتشار گسترده‌ای داشت و در رسانه‌های جهانی هم بازتاب پیدا کرد که توجه بین‌المللی را به مقاومتِ زنان ایران جلب کرد.
در اعتراضات دیگر در بقیهٔ دنیا هم استفادهٔ معترضان از تصویرها به یکی از شیوه‌های اصلی مقاومت تبدیل شد. در جریان بهار عربی در خاورمیانه و شمال آفریقا در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱، تصاویر نقش مهمی در بسیج مردم و پیوستن‌شان به جنبش داشت.
تصویر زنی که نیروهای دولتیِ مصر او را در خیابان روی زمین کشیدند و بدنش را عریان کردند، بسیاری را تشویق کرد به اعتراض علیه خشونتِ دولتی در مصر بپیوندند. این تصاویر باعث شد که «آشوب‌گر»خواندنِ معترضان از سوی رژیم بی‌اثر شود و پروپاگاندای رسانه‌های دولتی در مورد وقایعِ خیابان خنثی شود.
این شکل مقاومت چه معنایی دارد
زنان ایران مدت‌هاست که از طریق بیان جسمی خود، با سیاست‌های جنسیت‌زدهٔ جمهوری اسلامی مخالفت کرده‌اند و به دنیا نشان داده‌اند که آزادی و هویت جنسیتی برای‌شان چه معنایی دارد.
تصاویر زنانی که آزادانه دوچرخه‌سواری می‌کنند و در کنار مردان بدون حجاب می‌نشینند، اعتراض از طریق اقدامات روزمره‌ای است که زنان در جمهوری اسلامی از آن‌ها منع شده‌اند. زنان با شرکت گستردهٔ خود در این‌گونه کنش‌ها، همچنین همبستگی خود را به نمایش می‌گذارند.
View this post on Instagram
چون برای رژیم ایران دشوار است این‌گونه اعتراضات را سرکوب کند، معمولا فعالان مهمی که می‌تواند را شناسایی و دستگیر و سال‌ها زندانی می‌کند. مثلا چند سال پیش دو تن از فعالان این حوزه، یاسمن آریانی و مادرش منیره عربشاهی را به‌خاطر انتشار ویدیویی که آن‌ها را بدون حجاب در حال گل دادن به زنان محجبه در متروی تهران نشان می‌داد، به ۱۶ سال زندان محکوم کرد.
تصاویر زنانی که در کنش‌های اعتراضی شرکت می‌کنند، ظلمی که هر روز بر آن‌ها می‌رود را عیان می‌کند. این به نوعی اعتراضِ «بدن‌های سرکش» است که به شیوه‌ای حرف می‌زنند که ممکن است همیشه از ابتدا آشکار نباشد. احساسات، کارهای نمادین و فعالیت‌های زنان در فضاهای اعتراضی، در ترکیب با هم معنایی از مقاومت خلق می‌کنند که ما آن را با این تصاویر تداعی می‌کنیم.
در نهایت، تصاویر اعتراضیِ امروز زنان از کنش‌های گذشته الهام می‌گیرد و سنتی از مقاومت در برابر رژیم ایران را در عقبهٔ خود دارد.
