هر بار که با دوستی هم‌صحبت می‌شویم، ماجراهای زندگی خودمان، از چیزهای ابتدایی گرفته تا ژرف، را با هم در میان می‌گذاریم. تبادل اخبار و اطلاعات ــ و خصوصا اسرار شخصی ــ بیش از هر چیزی به شکل‌گیری رفاقت کمک می‌کند. پژوهش‌های جدید بینشی عمیق‌تر دربارهٔ نحوهٔ آغاز و حفظِ این روند به دست می‌دهد: دربارهٔ چگونگی برخورد با غریبه‌ها، و تبدیل آشناها یا حتی بیگانه‌ها به دوستان تازه، و تبدیل دوستان به محرم اسرار.
***
از گفتگو با غریبه‌ها نهراسید…
چند سال پیش دو روان‌شناسْ تحقیقی راجع‌به مسافران شهر شیکاگو منتشر کردند که نشان می‌داد گرچه آدم‌ها غریزتا ترجیح می‌دهند به غریبه‌ها توجه نکنند، ولی اتفاقا از گپ‌زدن با غریبه‌ها بیشتر لذت می‌برند. جالب این‌که این امر علاوه‌بر افراد برون‌گرا در مورد درون‌گراها هم صدق می‌کند.
در این پژوهش معلوم شد کسانی که تمایل به گفتگو با غریبه‌ها ندارند، عدمِ تمایل‌شان ناشی از این باورِ غلط بود که غریبه‌های دیگر علاقه‌ای به صحبت با آن‌ها ندارند. در سال ۲۰۲۱ تیم دیگری از محققان (به‌همراه یکی از روان‌شناسان تحقیق شیکاگو)، با بررسی مسافران منطقهٔ لندن انگلیس به نتایجی کاملا مشابه دست یافت.
گرچه آدم‌ها غریزتا ترجیح می‌دهند به غریبه‌ها توجه نکنند، ولی اتفاقا از گپ‌زدن با غریبه‌ها بیشتر لذت می‌برند.
…ولی مراقب حریم جسمی آن‌ها باشید
حریم جسمیِ ما یعنی فاصله‌ای فیزیکی که ترجیح می‌دهیم بین ما و بقیه وجود داشته باشد. مقدار این فاصلهٔ شخصی بر اساسِ جنیست و فرهنگ و موقعیت و میزان آشنایی با طرف مقابل فرق می‌کند ــ از جمله این‌که کرونا هم بر آن تاثیر گذاشته است.
تحقیقی که چند سال پیش در ۴۲ کشور جهان انجام شد، نشان داد که در کشورهای مختلفْ حریمِ فیزیکیِ مردم خیلی با هم فرق دارد؛ خصوصا «فرهنگ‌های تماسی» مثل آفریقای جنوبی و خاورمیانه و جنوبِ اروپا، فرق زیادی با «فرهنگ‌های غیرتماسی» مثل شمال اروپا و آمریکای شمالی و آسیا دارند؛ در گونهٔ دوم، مردم فاصلهٔ فیزیکی بیشتری بین خودشان دارند.
این یعنی به زمینهٔ فرهنگیِ طرفِ صحبت‌تان توجه کنید تا او را معذب نکنید. در تحقیقِ یادشده معلوم شد که زنان در بیشتر کشورها، در مقایسه با مردان، فاصلهٔ بیشتری را ترجیح می‌دهند.
البته طبیعی‌ست که فاصلهٔ ترجیحیِ مردم در دوران کرونا بیشتر شده باشد. ما دیگر عادت کردیم از دیگران بیشتر فاصله بگیریم، و تا وقتی کرونا وجود داشته باشد، این فاصلهٔ اضافه وجود خواهد داشت.
صمیمی باشید
ما دنبال روابط صمیمی و معنادار با دیگران هستیم، و می‌دانیم که بیان ماجراهای خصوصی می‌تواند به ایجاد چنین روابطی کمک کند. ولی چه مدت بعد از آشناییْ می‌توانیم از گپ‌وگفتِ ساده فراتر برویم؟ بنا به پژوهشی که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، همان آغاز آشنایی بهترین موقع است.
مردم خیال می‌کنند گفتگوی صمیمی با غریبه‌ها کار ناشیانه‌ای است، و در عین حال، نمی‌دانند که غریبه‌ها چه‌قدر راحت حرف‌های خصوصی خود را بیان می‌کنند. و هرچند انتظار اولیه این است که مردم گفتگوی سطحی با غریبه‌ها را به گفتگوی صمیمی ترجیح می‌دهند، در عمل این‌طور نیست. چون معلوم شد که گفتگوهای صمیمیْ ارتباط بهتری ایجاد می‌کند.
در کشورهای مختلفْ حریمِ فیزیکیِ مردم خیلی با هم فرق دارد؛ خصوصا بین «فرهنگ‌های تماسی» و «فرهنگ‌های غیرتماسی»؛ در گونهٔ دوم، مردم فاصلهٔ فیزیکی بیشتری بین خودشان دارند.
لحن تعریف‌آمیز داشته باشید
از تعریف و تمجید کردن نگران نشوید. مثلا از لباسِ طرفِ مقابل یا از شوخ‌طبعیِ او تعریف کنید. البته شاید فکر کنید صادقانه به نظر نیاید یا بیش‌ازحد خودمانی باشد، و به جای حس همدلیْ احساسِ ناشی‌بودن را به طرف مقابل منتقل کند. ولی معلوم شده که این‌طور نیست، چون بنا به تحقیقات، تعریف‌کردن از طرف مقابل، خواه دوست یا غریبه، به نزدیک‌تر شدنِ دو طرف کمک می‌کند. ضمنا هزینه‌ای هم ندارد ــ هم از نظر مالی و هم از نظر انرژی.
در عین حال، افرادی که با هم دوستند، به ارزش و اثرِ مثبتِ تعریف‌کردن از هم آگاه نیستند، یعنی نمی‌دانند که این کار چه احساسِ گرمی در طرف مقابل ایجاد می‌کند، و خیال می‌کنند به‌قول معروف باعث چوبکاری [یا خجالت‌زده کردنِ] طرف مقابل می‌شوند. این طرز فکرِ اشتباه، تاثیر منفی در ایجاد روابط واقعی دارد و معلوم شده که بسیاری از افراد، کمتر از مقداری که خودشان حس می‌کنند یا دل‌شان می‌خواهد، از دیگران تعریف می‌کنند.
حالا اگر تعارفاتی که نثارتان می‌شود را باور نکنید چه؟ در واقع یکی از دلایلِ اکراهِ مردم از تعریف و تمجید از دیگران این است که نگرانند غیرواقعی‌بودنِ آن لو برود و چاپلوسی به نظر آید، ولی نگران نباشید و حرف‌تان را بزنید چون احتمالا آن را رد نمی‌کنند.
ذهن‌تان را درگیر نکنید
یکی از جالب‌ترین نتایج پژوهش‌های این حوزه این است که دیگران بیش از آن‌چه ما فکر می‌کنیم، از ما خوش‌شان میآید. یعنی معمولا غریبه‌ها بعد از گفتگو با شما، بیش از آن چیزی که خودتان فکر می‌کنید از شما خوش‌شان میآید ولی خودتان این‌طور فکر نمی‌کنید؛ این نوع «شکافِ برداشت» در آدم‌های خجالتی بیشتر است. پس نگذارید نگرانی از برخوردتان با فردی جدید، فکرتان را درگیر کند، چون احتمالا او بیش از آن‌که شما فکرش را می‌کنید علاقمند به گفتگو با شماست.
هرچند انتظار اولیه این است که مردمْ گفتگوی سطحی با غریبه‌ها را به گفتگوی صمیمی ترجیح می‌دهند، در عمل این‌طور نیست و گفتگوهای صمیمیْ ارتباط بهتری ایجاد می‌کند.
سال گذشته ژورنال روانشناسی تجربی وجود شکاف دیگری موسوم به «شکاف کنکاش» را آشکار کرد: ما معمولا بعد از گفتگو با کسی، به او فکر می‌کنیم و اطلاعات یا توصیه‌های او را می‌سنجیم؛ ولی خیال می‌کنیم خودمان خیلی بیشتر به او فکر می‌کنیم تا او به ما. ولی این اشتباه است.
پژوهش‌های متعدد نشان داده که آدم‌ها خیلی بیش از آن‌چه خودشان تصور می‌کنند، در ذهنِ طرفِ صحبت‌شان باقی می‌مانند. اهمیت این موضوع در این است که معلوم شده برخی افراد وقتی می‌فهمند طرف صحبت‌شان چه‌قدر به آن‌ها فکر می‌کند، میل‌شان به سازش و آشتی بعد از جر و بحث تغییر می‌کند.
***
در کل برای گونه‌ای اجتماعی از جانداران، جالب است که قضاوت ما دربارهٔ اثرِ هم‌صحبتی و محتوای صحبت‌مان بر روابط‌مان، چه‌قدر اشتباه است. ولی پیام مهم تحقیقات اخیر دست‌کم مثبت است: هم‌صحبتی با آدم‌ها خیلی بهتر از چیزی‌ست که خیال می‌کنید، پس نگران نباشید و به تعامل ادامه دهید.
