ماهیت جنگ مدرن در اوکراین دگرگون شده است؛ جایی که نبرد میان دو سامانهٔ خودران جریان دارد که هر یک میکوشد دیگری را در لحظه فریب دهد. در تمام دنیا مقامات نظامی و مسئولان باید این شیوهٔ جدید جنگ را بهدقت مطالعه کنند.
جنگ روسیه علیه اوکراین به یک منازعهٔ تمامعیار فناورانه تبدیل شده است و اکنون ۷۰ تا ۸۰ درصد تلفات ناشی از پهپادهای بدون سرنشین است. پس از سه سال و نیم، این جنگ به یک بازی موش و گربهٔ بیوقفه بدل شده، طوری که هر سامانهٔ تسلیحاتی جدید فقط دو یا سه ماه برتری به همراه دارد؛ بعد، طرف مقابل راه مقابله با آن را پیدا کند.
این یعنی عصر جنگ رباتیک آغاز شده است. نخستین فاز این نوع جنگ را در آسمان و زمین و دریا در اوکراین شاهدیم. سریعترین تحولات فناوری نظامی جهان امروز در گاراژها، زیرزمینها و کارخانههای اوکراین شکل میگیرد؛ جایی که صدها تیم کوچک در حال ساخت مدلهای جدید پهپاد و رهگیر هستند.
خیلی از این افراد از زمستان ۲۰۲۲ بدون تعطیلات یا مرخصی کار میکنند. هر محصول جدید بهمحض آماده شدن مستقیم به خط مقدم فرستاده میشود. سربازان روز بعد آن را آزمایش میکنند و ظرف ۲۴ ساعت بازخورد عملیاتی به سازندگان میرسد و چرخهٔ تازهای آغاز میشود. برخی تیمهای فناوری دفاعی حتی محصولات خود را شخصا به مناطق جنگی تحویل میدهند و مستقیما با سربازان برای ادغام فناوری تازه و تکرار آزمایشها کار میکنند. ولی ماشین جنگی روسیه هم با حداکثر ظرفیت کار میکند و کارخانهها شبانهروز فعالاند. یک نشانهٔ آشکار از سرعت مقیاسپذیری روسیه در ۹ ژوئیه نمایان شد؛ وقتی که روسیه در یک روز ۷۲۸ پهپاد شاهد پرتاب کرد. تا پایان همان ماه، بیش از ۶۲۰۰ شاهد به میدان فرستاده شده ــ چهارده برابر بیشتر از ژوئیهٔ پارسال و ۱۶ درصد بیشتر از ژوئن امسال. برای مقابله با این تهدید، دستکم دو شرکت دفاعی اوکراینی پهپادهای رهگیر مجهز به هوش مصنوعی ساختهاند که با یادگیری ماشینی، پهپادهای شاهد را شناسایی و نابود میکنند. در بهترین شبها، نرخ موفقیت آنها به ۶۰ تا ۷۰ درصد رسیده است.
اما نبرد بهسرعت در حال تکامل است. شاهدها نیز هوشمندتر میشوند. از وقتی اوکراین برای دفاع هوایی از تیربار استفاده کرده، شاهدها در ارتفاع بالای سه کیلومتر (۱.۹ مایل) پرواز میکنند که دور از تیررس مسلسلهاست. بعد در اواخر ژوئیه روسیه یک شاهد با موتور جت را بهکار گرفت که میتواند تا سرعت ۷۰۰ کیلومتر در ساعت پرواز کند؛ این سریعتر از بیشتر رهگیرهای شناختهشده است. بهعلاوه، برخی شاهدها اکنون به دوربینهای حرارتی، پردازندههای پیشرفته، و حتی هماهنگی گروهی خودران مجهز شدهاند. گویا اینها وقتی در حال تعقیب هستند، حس میکنند و با پیچ و گریز از دست تعقیبکننده در میروند.
این ماهیت اولین جنگ رباتها در تاریخ است. نزاعی که میان دو سامانهٔ خودران جریان دارد و هر یک در لحظه میکوشد دیگری را فریب دهد. روی زمین هم تحولات مشابهی در جریان است. پهپادهای FPV (نمای اول شخص) با اتصال کابل نوری (به این معنا که سیگنال آنها قابل اخلال نیست) میتوانند اهدافی را تا فاصلهٔ ۳۰ کیلومتری از خط مقدم هدف قرار دهند ــ درنتیجه، حرکت در این محدوده را بسیار خطرناک کنند. همینطور هر دو طرف استفاده از «پهپادهای خفته» را شروع کردهاند؛ این پهبادها ساعتها روی زمین منتظر میمانند تا هدفی پدیدار شود.
در نتیجه، خودروهای زمینی بدون سرنشین اکنون در مقیاس وسیع بهکار گرفته میشوند که عمدتا برای لجستیک، تدارکات، تخلیه، مینگذاری و حتی حمله است. فعلا به نظر میرسد اوکراین در این حوزه جلوتر است. در ژوئیه، تیپ سوم تهاجمی اوکراین عملیاتی تاریخی و کاملا خودران انجام داد؛ با ترکیب پهپادهای FPV و رباتهای زمینی، سربازان روسی را در استان خارکیف وادار به تسلیم کرد؛ بدون اینکه هیچ سرباز اوکراینی مستقیما در حمله شرکت کند.
یکی از بزرگترین موفقیتهای اوکراین استفاده از پهپادهای دریایی برای عقب راندن کشتیهای روسی از دریای سیاه بوده است. این واحدها نیز بهمرور ارتقا یافتهاند. در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۴، یک پهپاد دریایی اوکراینی «ماگورا V5» مجهز به موشک زمینبههوا، یک بالگرد روسی Mi-8 را بر فراز دریای سیاه منهدم کرد. پیش از این هرگز یک شناور بدون سرنشین، هواگرد سرنشیندار را سرنگون نکرده بود. الان برخی پهپادهای دریایی بهعنوان سکوی پرتاب یا رلهٔ ارتباطی برای پهپادهای کوچکتر بهکار میروند، که هم بُرد و هم توانمندی را افزایش میدهد. اینها موارد استثنایی نیستند. بلکه ثابت میکنند که ما وارد عصر جدیدی از جنگ شدهایم؛ عصری که در آن سامانههای خودران نقش محوری در پیروزی در میدان نبرد دارند.
در واقع یگانهای برتر پهپادی اوکراین مثل استارتاپهای پیشرفتهٔ فناوری فعالیت میکنند؛ هرکدام با جذب نیرو، آموزش، تأمین مالی و فرهنگ تیمی خاص خود. یک تیپ پیشرفته شامل بیش از ۷۰ «معمارِ داده» است که شبانهروز اطلاعات زنده را تحلیل میکنند. این یگانها چرخههای یادگیری سریع ایجاد میکنند و سریعتر از واحدهای سنتی نظامی با تغییرات میدان نبرد سازگار میشوند. موفقترین بازیگر تازهوارد در نبرد اوکراین شرکت دفاعی سوییفت بیت متعلق به اریک اشمیت (مدیرعامل پیشین گوگل) است که برنامه دارد تا امسال صدها هزار پهپاد تحویل دهد. این شرکت یکی از مؤثرترین پهپادهای رهگیرِ شاهد را ساخته و سامانههایی در دست توسعه دارد که قادر به رهگیری موشکهای کروز و بالستیک هستند. اما نکتهٔ جالب توجه آن است که بسیاری از اینفناوریهای جدید نه توسط پیمانکاران بزرگ دفاعی، بلکه به دست هزاران داوطلب و جامعهٔ مدنی توسعه یافته است. در واقع بهخاطر این گونه نوآوریها بوده که اوکراین توانسته اینهمه مدت در برابر یک ابرقدرت نظامی مقاومت کند.
ناتو و متحدانش هم نیاز دارند تا با تحقیق و توسعه، حمایت خود از اوکراین را تقویت کنند. جنگ رباتیک شروع شده و اوکراین در حال نوشتن راهنمای آن است.
