انتشار اخبار جعلی و نظریه‌های توطئه دربارۀ ویروس کرونا، مرضی‌ست که به این زودی‌ها درمان نمی‌شود.

از ۳۰ ژانویۀ امسال این ویروس دست‌کم به ۱۸ کشور دیگر منتشر شده و بیش از ۷۸۰۰ نفر را مبتلا کرده است. سازمان جهانی بهداشت، وضعیت اضطراری بهداشتِ عمومی اعلام کرده است. خیلی مهم است که بدانیم، هنوز مقامات دارند دربارۀ ویروس کرونا تحقیق می‌کنند، پس حرف منابعی که ادعا می‌کنند همه چیز را می‌دانند، باور نکنید.

اسمِ ویروس کرونا (تاج) به‌خاطر این انتخاب شده که سیخ‌های تاج‌مانندی روی سطح آن وجود دارد. این ویروس در حیواناتی مثل شتر، دام، گربه و خفاش یافت شده و ندرتا از حیوانات به انسان‌ها منتقل می‌شود. آن‌طور که مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (معروف به سی‌دی‌سی) می‌گوید، ویروسِ کرونای انسانی اولین‌بار در میانۀ دهۀ ۱۹۶۰ کشف شده بود. ویروسی که اخیرا باعنوانِ کرونای ۲۰۱۹ خبرساز شده، درواقع اولین‌بار، دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهانِ کشور چین کشف شد و یکی از هفت گونۀ ویروسِ کروناست که می‌تواند انسان را هم مبتلا کند.

بیماریِ کرونای ۲۰۱۹، یک بیماری تنفسی حاد است و شبیه امراضی چون مِرس و سارس عمل می‌کند که منشاءشان خفاش‌ها هستند. همۀ آن‌ها منجر به عوارض تنفسی مثل تب، سرفه و تنگی نفس می‌شوند. بیشتر موارد ابتلا به این ویروس، در چین مشاهد شده و سازمان جهانی بهداشت هم می‌گوید در چین بیش از ۱۲۰۰۰ مورد مشکوک و ۱۷۰ مورد مرگ گزارش شده است. دولتِ این کشور برای شهر ووهان و نواحی اطرافش، محدودیت‌های مسافرتیِ شدیدی اعمال کرده است و سعی می‌کند روند گسترش این ویروس را کُند کند.

در برخی کشورهای اروپایی و آسیاییِ دیگر هم مواردی از ابتلا به این بیماری تایید شده است، ازجمله استرالیا، کانادا، و آمریکا. اما احتمالِ ابتلای اهالیِ آمریکا به این ویروس فعلا بسیار کم است. سی‌دی‌سی ارزیابیِ خود را منتشر کرده و گفته است، «برای مردم عادیِ آمریکا که بعید است درمعرضِ این ویروس باشند، ریسکِ ابتلا به کرونای ۲۰۱۹ پایین است.»

سازمان جهانی بهداشت، برای کاهش ریسک ابتلا به ویروس کرونا، توصیه‌هایی را به‌شرح ذیل ارائه کرده است:

• از افرادی که به عفونت‌های تنفسی حاد دچارند، اجتناب کنید.
• دستهای‌تان را مکرر بشویید ‌ـــ‌ خصوصا بعد از تماس مستقیم با افراد بیمار یا محیط زندگی‌شان.
• از تماس مستقیم با حیوانات اهلی یا وحشی خودداری کنید.
• افرادی که علائم عفونت تنفسی حاد دارند، باید آدابِ سرفه را رعایت کنند (هنگام سرفه و عطسه، با دیگران فاصله بگیرند، و با پارچه یا دستمالِ یک‌بارمصرف جلوی دهان‌شان را بپوشانند، و دستان‌شان را بشویند).
• در محیط‌های بیمارستانی و درمانگاهی، و خصوصا در اورژانس‌ها، شیوه‌های استاندارد کنترل و پیشگیری با جدیت اعمال شود.

اطلاعات غلط دربارۀ کرونا

اطلاعات غلط دربارۀ کرونای ۲۰۱۹ را می‌توان در چند دسته طبقه‌بندی کرد: اطلاعاتِ جعلی دربارۀ منشاء ویروس، تئوری‌های توطئه دربارۀ سلاح‌های میکروبی، اخبار جعلی دربارۀ میزان گسترشِ بیماری، و سوءتفاهم دربارۀ نحوۀ معالجۀ آن.

ابتدا چندین پُستِ فیس‌بوکی و توئیتری، و همچنین ویدئوهایی در یوتیوب و مقالات آنلاین، دربارۀ منشاءِ ویروس شروع به گمانه‌زنی کردند. آنها مدعی شدند که همین حالا هم، واکسن‌های ثبت‌شده یا داروهای ضدعفونی‌کننده‌‌ای وجود دارد که شیوعِ بیماری را کُند می‌کند، و این را شاهدی بر این مدعا می‌دانستند که کمپانی‌ها یا موسساتی برای بهره‌برداری مالی خود، این بیماری را تولید کرده‌اند.

این ادعاها درست نیستند.

برخی سازمان‌ها، ازجمله سی‌دی‌سی (مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا) و موسسۀ پربرایت در بریتانیا، پروانۀ بهره‌برداری از واکسن‌های احتمالیِ کرونا را دارند که برای نوع متفاوتی از این ویروس است ‌ـــ‌ نه آن ویروسی که از چین منتشر شده است. یعنی برای ویروسِ کرونای ۲۰۱۹ هنوز واکسنی وجود ندارد.

خیلی مهم است که بدانیم، هنوز مقامات دارند دربارۀ ویروس کرونا تحقیق می‌کنند، پس حرف منابعی که ادعا می‌کنند همه چیز را می‌دانند، باور نکنید.

برخی دیگر از پُست‌های فیس‌بوکی، ویدیوهای یوتیوب و مقالات آنلاین، تئوری‌های شرورانه‌تری را جعل کردند. برخی حتی گفتند که ویروس کرونا در یک آزمایشگاه، به‌عنوان «سلاح میکروبی برای کنترلِ جمعیت» تولید شده بود و جاسوسانِ چینی نمونۀ این ویروس‌ها را از کانادا دزدیده‌اند.

هیچ شاهدی برای اثبات این ادعاها وجود ندارد.

درحالی‌که تحقیقات همچنان ادامه دارد، سی‌دی‌سی گفته است که ظاهرا منشاء ویروس کرونای ۲۰۱۹، یک بازار دریایی در ووهان چین بوده است. برخی تئوری‌های توطئه، کرونای ۲۰۱۹ را با بیماری مِرس درآمیخته‌اند و برخی دیگر هم داستان‌هایی دربارۀ دولت چین از خودشان درآورده‌اند.

با گسترشِ این ویروس به اطراف دنیا، پُست‌های شبکه‌های اجتماعی به گمانه‌زنی دربارۀ تاثیر این واقعه پرداختند. بعضی وب‌سایت‌های توطئه مدعی شدند که ویروس کرونای ۲۰۱۹ در ووهان 10 هزار نفر را کشته است، و بعضی دیگر هم مدعی شدند که سازمان مدیریت بحران آمریکا (معروف به فیما) از دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا خواسته است تا حکومت نظامی اعلام کند.

همۀ این‌ها یاوه است.

فیما هرگز از رئیس‌جمهور آمریکا نخواسته حکومت نظامی اعلام کند، و مطابق گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۱۷۰ نفر در چین به‌خاطر ابتلا به ویروس کرونا درگذشته‌اند.

سرانجام این‌که، برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی، برای پیشگیری از ویروس کرونا، راهِ خطرناکی پیشنهاد داده‌اند: نوشیدنِ مایعِ سفیدکننده. تعدادی توئیت و چند ویدیوی یوتیوب (که بعدا حذف شد)، ادعا کردند که مایعِ سفیدکننده می‌تواند این ویروسِ کشنده را بلافاصله نابود کند (مخالفانِ واکسن و توطئه‌پردازان، این ماده را «دارویی معجزه‌آسا» معرفی می‌کنند).

این حرف‌ها هم غلط است.

هیچ مدرک علمی وجود ندارد که نشان دهد مایع سفیدکننده (یا وایتکس) به معالجۀ یا پیشگیریِ هیچ نوع مرضی کمک می‌کند. سازمان غذا و داروی آمریکا چندین بار هشدار داده است که نوشیدنِ سفیدکننده‌ها، آثار جانبی خطرناک و احتمالا مهلکی دارد و از مردم جِدا خواست که این مواد را ننوشند.

ناشناخته‌های کرونا

وقتی اطلاعاتِ تاییدشده کم باشد، اطلاعات غلط فراوان می‌شود. این موضوع دربارۀ ویروس کرونای ۲۰۱۹ هم صادق است.

یکی از چیزهایی که کارشناسان هنوز دارند روی آن کار می‌کنند، نحوۀ شیوع این بیماری‌ست؛ یعنی دقیقا نمی‌دانند که این ویروس چگونه و با چه شدتی منتشر می‌شود. ضمنا منشاء شیوع بیماری هم، هنوز محلِ اختلاف است. گزارش‌های اولیه بیشتر نشان می‌داد که عمدۀ مبتلایان، به یک بازار دریایی در شهر ووهان ربط دارند. مطابق گزارش‌ها این می‌تواند نشان‌دهندۀ انتقال بیماری از حیوان به انسان باشد. اما بعدا با افزایشِ تعدادِ مبتلایانی که ربطی به بازارِ مذکور نداشتند، این ایده مطرح شد که ویروس کرونا از انسان به انسان گسترش یافته است.

هم مقامات چینی و هم سی‌دی‌سی، دی‌ان‌ایِ ویروسِ کرونای ۲۰۱۹ را استخراج کرده‌اند و یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که احتمالا این ویروس به‌تازگی از یک منبع مشخصِ حیوانی بروز کرده است.

برخی می‌گویند شاید آزمایشگاهی در اطراف ووهان، منشاء ویروس باشد. درواقع یک آزمایشگاه ملیِ ایمنیِ بیولوژیک در شهر ووهان وجود دارد که دارای حداکثر ایمنی زیستی است و روی برخی از خطرناک‌ترین عوامل بیماری‌زای دنیا، ازجمله ایبولا و سارس کار می‌کند. ولی تا الان، هیچ مدرکی دال‌بر این‌که آزمایشگاهِ مذکور، منشاء شیوع این ویروس باشد، وجود ندارد.

چیزی که مسئله را پیچیده‌تر کرده، این است که دولت چین قبلا هم سابقۀ پنهان‌کردنِ شیوعِ بیماری‌ها را داشته است؛ مثلا در ۲۰۰۲، شیوعِ سارس را در استان گوانگ‌دونگ کم‌اهمیت جلوه می‌داد.

ضمنا معلوم نیست که این ویروس چه‌طور منتشر می‌شود. سی‌دی‌سی می‌گوید که مِرس و سارس ظاهرا ازطریق سرفه یا عطسۀ افراد مبتلا گسترش می‌یابد. بقیۀ عواملِ بیماری‌زا، من‌جمله آنفلوآنزا هم به همین روش منتشر می‌شوند. اما کارشناسان نمی‌دانند که آیا ویروس کرونا ازطرقِ دیگری هم (مثلا تماس صورت و لب) قابل‌انتقال است یا خیر. و نمی‌دانند که این ویروس در چه مرحله‌ای ساری می‌شود. رئیس کمیسیون سلامت ملی چین گفته است که احتمال دارد این بیماری قبل از بروزِ علائم هم منتشر شود.

سوال آخر این است که واقعا چند نفر مبتلا شده‌اند. ۷۸۰۰ موردِ ابتلا به ویروسِ کرونای ۲۰۱۹ در سراسر دنیا رسما تایید شده است. اما کارشناسان تخمین می‌زنند که تعداد واقعی مبتلایان احتمالا خیلی بیشتر است. چیزی که مسئله را پیچیده‌تر کرده، این است که دولت چین قبلا هم سابقۀ پنهان‌کردنِ شیوعِ بیماری‌ها را داشته است؛ مثلا در ۲۰۰۲، شیوعِ سارس را در استان گوانگ‌دونگ کم‌اهمیت جلوه می‌داد.

روزنامۀ گاردین دربارۀ آن ماجرا نوشته است که، «روزنامه‌ها از گزارش دربارۀ این بیماری منع شده بودند، و فقط بیانیه‌های پراکندۀ مقامات دولتی را منتشر می‌کردند که به مردم می‌گفتند نگران نباشید. سرکوب اخبار منفی، آن‌قدر شدید بود که وقتی یک مسافرِ بیمار از گوانگ‌دونگ به پکن رسید، دکترهای آن‌جا اصلا خبر نداشتند که این چه مرضی است، و این باعث شد بیماری در شهر منتشر شود.»

یکی از موارد ناشناخته دربارۀ ویروس کرونای ۲۰۱۹، شدت و وخامت آن است. خیلی‌ها ظرف چند روز معالجه می‌شوند، ولی بعضی‌ها، مثلا نوجوانان، افراد مسن، و کسانی دچار نقص سیستم ایمنی هستند، ممکن است به عفونت‌های حادی مثلِ برونشیت و ذات‌الریه دچار شوند.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا در ارزیابی منتشرۀ خود دربارۀ این بیماری می‌گوید، «اطلاعاتِ بالینِی کاملی دربارۀ ویروس کرونای ۲۰۱۹ وجود ندارد. بعضی افراد، به نوعِ ملایمی از این بیماری مبتلا شده‌اند و بعضی دیگر شدیدا بیمارند، و عده‌ای هم درحال مرگند.»