اطلاعات غلط، معضلی‌ست که از بین نمی‌رود. شرکت‌های اینترنتی مثل فیس‌بوک و توئیتر دست به کارهایی زده‌اند تا مانع انتشار آن شوند و خودشان می‌گویند باز هم دارند کارهایی می‌کنند. اما هیچ ترفندی تابه‌حال نتوانسته محتوای غلط‌انداز را کاملا از رسانه‌های اجتماعی پاک کند. پس بهترین راه، دفاع شخصی است.
اطلاعات گمراه‌کننده یا دروغ که به آن‌ها اطلاعات غلط یا «misinformation» هم می‌گویند ــ ممکن است از وبسایت‌هایی بیاید که خود را همچون رسانه‌های خبری جا می‌زنند، و ممکن است محصول پروپاگاندای سیاسی یا گزارش‌های «شبه‌عمیق» باشد که ظاهرا واقعی هستند اما نیستند. اما دروغ‌پراکنی یا «disinformation» درواقع نوعی اطلاعات غلط است که عمدا و با سوءنیت تولید شده باشد تا مردم را بفریبد. دروغ‌پراکنی عمدا انجام می‌شود، با علم به دروغ‌بودن آن، اما اطلاعات غلط را ممکن است کسانی پخش کنند که از جعلی‌بودنِ آن بی‌خبر باشند، خصوصا کسانی که معمولا بدون فکرکردنْ لینک‌ها را در فضای آنلاین به اشتراک می‌گذارند.
پژوهش‌های جدیدِ روان‌شناسی نشان می‌دهد که با کمک برخی تاکتیک‌ها می‌توان از اطلاعات غلط احتراز کرد. اینجا به تعدادی از شیوه‌های مفید برای اجتناب از گمراه‌شدن اشاره می‌کنیم که درعین‌حال به شما و بقیه کمک خواهد کرد تا دست‌کم به منبع اخبار غلط تبدیل نشوید.
سواد خود را بالاتر ببرید
بهترین واکسن علیهِ همه‌گیری اطلاعات (یا به‌قول سازمان جهانی بهداشت: infodemic)، این است که ترفندهای عاملانِ دروغ‌پراکنی که می‌خواهند شما را فریب دهند بشناسید. یک شیوهٔ مقابله، «پیش‌روشنگری» است، یعنی قبل از آن‌که خرافات و دروغ را سرِتان بریزند، خودتان آن‌ها را کشف کنید یا حدس بزنید و بی‌اعتبارشان کنید. آشنایی با ترفندهای تجارت دروغ، هنگام مواجهه با اخبار جعلی، به شناساییِ سریع‌ترِ آن‌ها کمک می‌کند و از آسیب‌پذیری شما در برابرشان می‌کاهد.
دانشگاه کمبریج یک بازیِ آنلاین طراحی کرده است به اسمِ اخبار بد، که معلوم شده مهارتِ دروغ‌شناسی را در بین بازیکنانِ آن بالا می‌برد. علاوه‌بر این‌گونه ابزارها، شما هم می‌توانید در مورد شیوهٔ عمل شبکه‌های اجتماعی مطالعه کنید تا ابزارِ کسانی را که می‌خواهند فریب‌تان بدهند بهتر بشناسید. مطالعهٔ پژوهش‌های علمی و معیارهای علمی هم، مقاومتِ شما را در برابر حرف‌های گمراه‌کننده درباره موضوعاتِ مربوط به سلامت و علم افزایش خواهد داد.
نقاط ضعف خود را بشناسید
پیش‌روشنگریْ به دردِ افرادِ همهٔ طیف‌های سیاسی می‌خورد، اما معلوم شده افرادی که حواس‌شان به تبعیضات خودشان نیست، درواقع بیشتر مستعد گمراه‌شدن هستند تا کسانی که خودشان به جانبداریِ خودشان آگاهند.
افراد نسبت به اطلاعات غلطی که هم‌سو با پیش‌داوری‌های قبلی‌شان باشد، آسیب‌پذیرتر هستند. به این می‌گویند «سوگیریِ تاییدی»، چون خودِ فرد آمادهٔ پذیرشِ اطلاعاتی‌ست که باورهای قبلیِ او را تایید می‌کند.
شما باید نسبت به اطلاعاتی که از گروه‌ها یا افرادِ هم‌نظر یا هم‌سو به شما می‌رسد، رویکردی نقادانه داشته باشید ــ خواه سیاسی، دینی، یا قومی و ملی. سعی کنید به دیدگاه‌های متفاوت و منابع اطلاعاتیِ دیگر دربارهٔ همان موضوع هم توجه کنید.
خیلی مهم است که با خودتان روراست باشید و جانبداری‌های خودتان را هم بشناسید. خیلی از آدم‌ها، دیگران را متعصب می‌دانند، اما خودشان را نه ــ و خیال می‌کنند دیگران بیشتر از خودشان ممکن است منبع اطلاعات غلط باشند.
به منبع اطلاعات توجه کنید
رسانه‌های خبری به انواعی از جانبداری‌ها مبتلا هستند. استفاده از ابزارهایی مثل «نمودار سوگیری رسانه»، به شناسایی رسانه‌های مختلف، و میزان جانبداریِ آن‌ها و موثق‌بودنِ اطلاعات‌شان کمک می‌کند.
بازی آنلاینِ دیگری هم به اسم فِیکی وجود دارد که با کمک آن می‌توانید میزان آسیب‌پذیری خود را در مواجهه با انواع خبرهایی که در دنیای اینترنت به شما می‌رسد بسنجید.
موقع مصرفِ اخبار، به درجهٔ موثق‌بودنِ منبعِ خبر توجه کنید ــ و این‌که اصلا آیا موثق هست یا نه. صرفا حسی قضاوت نکنید و اخبار را از منابع دیگری که جهت‌گیریِ کمی دارند و رتبهٔ واقعی‌بودنِ اطلاعات‌شان بالاست چک کنید، تا دریابید که چه کسی (و چه چیزی) واقعا قابل اعتماد است.
ضمنا حواس‌تان باشد که عاملانِ دروغ‌پراکنی، سایت‌های دروغین هم راه‌اندازی می‌کنند که ظاهرشان شبیه منابعِ خبریِ واقعی‌ست ــ پس دقت کنید که واقعا وارد چه سایتی شده‌اید. معلوم شده که این سطح از حساسیت نسبت به تفکرِ خودتان، قابلیت شناساییِ راست و دروغ را در شما افزایش خواهد داد.
شتابزده عمل نکنید
وقتی بیشتر مردم به اینترنت وصل باشند و در شبکه‌های اجتماعی به سر ببرند، دنبال سرگرمی، ارتباط‌گیری یا حتی تفریح می‌روند: «دقت» همیشه اولویت نیست. فقط عدهٔ کمی هستند که می‌خواهند دروغگو باشند، و نشر اطلاعات غلط هم ممکن است پرهزینه باشد ــ هم برای فرد و روابطش، و هم به‌طور کلی برای جامعه. قبل از آن‌که تصمیم بگیرید چیزی را هم‌رسانی کنید، قدری تامل کنید و ارزشِ درستی و دقت را به خود یادآور شوید.
این طرز فکرِ پرسش‌گرانه که «آیا آن‌چه منتشر می‌کنم حقیقت دارد؟» می‌تواند تاحدی مانع انتشار اطلاعات غلط شود و تشویق‌تان کند تا به پشت پردهٔ خبر نگاهی بیندازید و پیش از هم‌رسانی، آن را راستی‌آزمایی کنید.
حتی اگر دقتِ اطلاعات برای‌تان خیلی مهم نباشد، قدری مکث پیش از همرسانیِ اطلاعات، به مغزتان فرصت می‌دهد که احساسات‌تان را کنترل کند. از خودتان بپرسید آیا واقعا می‌خواهید چنین چیزی را منتشر کنید، و اگر بله، چرا. به پیامدهای احتمالیِ این هم‌رسانی فکر کنید.
مطابق تحقیقات، بیشتر اطلاعات غلط، سریعا و بدون فکرْ هم‌رسانی می‌شود. انگیزشِ ناگهانی برای هم‌رسانی بدون فکرکردن، حتی از همرسانیِ جانبدارانه هم می‌تواند نیرومندتر عمل کند. عجله نکنید. عجله‌ای نیست. شما سازمانِ نشرِ اخبار فوری نیستید که هزاران نفر برای کسبِ اطلاعات‌شان به شما وابسته باشند.
احساسی برخورد نکنید
مردم اغلب به‌جای آن‌که حساب‌شده و سنجش‌گرانه عمل کنند، تحت تاثیر هیجاناتِ درونی‌شان دست به هم‌رسانی می‌زنند. مطابق یک تحقیق، افرادی که موقعِ چک‌کردنِ فیدِ شبکه‌های اجتماعی، در وضعیتی هیجانی بوده‌اند، در مقایسه با کسانی که حالتِ منطقی‌تری داشتند، خیلی بیشتر مستعد نشر اطلاعات غلط بودند. خصوصا خشم و اضطراب، مردم را بیشتر مستعدِ پذیرشِ اطلاعات غلط می‌کند.
ساکت ننشینید
علنا با اطلاعاتِ غلط مقابله کنید. شاید مخالفت با دوستان‌تان در فضای آنلاین ناخوشایند باشد، به‌خصوص اگر نگران درگیری و اختلاف هستید. اما بنا به شواهد، استدلالِ دقیق در پُستِ موردنظر و ارائهٔ شواهدِ نقض‌کننده که باعث نشان‌دادنِ دروغ‌بودنِ آن شود، تکنیکی موثر است.
حتی تکذیب‌های کوتاه، مثلا جملاتِ کوتاهی چون «درست نیست»، از حرف‌نزدنْ موثرتر است. ضمنا شوخی با فردی که اطلاعات غلط منتشر کرده ــ نه مسخره‌کردنِ او ــ هم می‌تواند موثر باشد. وقتی هم که شخصیت‌های واقعیْ اطلاعاتِ غلط را در فضای آنلاین تصحیح می‌کنند، دست‌کم همان‌قدر می‌تواند موثر باشد (مثلِ موقعی که شبکه‌های اجتماعیْ برچسبِ «مشکوک» روی چیزی می‌زنند).
آدم‌ها به آدم‌ها بیشتر از الگوریتم‌ها و بات‌ها اعتماد می‌کنند، خصوصا کسانی که در حلقهٔ اجتماعی خودشان باشند. به‌خصوص وقتی در موضوعی تخصص دارید، یا رابطهٔ نزدیکی با فردِ منتشرکنندهٔ آن داشته باشید، این مسئله صادق است.
مزیتِ دیگر این کار، این است که بی‌اعتبارسازیِ علنی، بقیهٔ بیننده‌ها را تشویق می‌کند که پیش از هم‌رسانیْ خودشان نگاهی دقیق‌تر بیندازند. پس حتی اگر پُست‌گذارِ اصلی را پشیمان نکنید، ممکن است بقیه را از هم‌رسانی اطلاعاتِ او پشیمان کنید.
اگر کسی دروغ‌زدایی کرد، از او حمایت کنید
اگر می‌بینید کسی دروغ‌بودنِ خبری را پُست کرده، نگویید «خب، قبلِ من این کار را کرد، پس نیاز نیست من این کار را بکنم». وقتی افرادِ بیشتری دربارهٔ دروغ‌بودنِ پُستی حرف می‌زنند، به دیگران نشان می‌دهد که این گروه، کلا همرسانیِ اطلاعاتِ غلط را خوش ندارد.
کنارِ کسانی باشید که صدای‌شان را بلند می‌کنند. اگر این کار را نکردید و دروغی مدام منتشر شد، این ذهنیت که همرسانیِ اطلاعاتِ غلطِ بی‌اشکال است، تقویت می‌شود ــ چون همه دارند این کار را می‌کنند، و فقط چند نفر (شاید) مخالف باشند.
ضمنا پذیرشِ انتشار اطلاعات غلط، احتمالِ باورپذیریِ آن را در میانِ تعدادِ بیشتری از افراد افزایش می‌دهد، چون مردم معمولا چیزهایی را که زیاد می‌شنوند بهتر باور می‌کنند، حتی اگه در ابتدا بدانند که واقعیت نداشته باشد.
راه‌حلِ کاملی وجود ندارد. برملاکردنِ برخی دروغ‌ها مشکل‌تر از بقیه است، و برخی تاکتیک‌های مقابله، گاهی در مورد بعضی آدم‌ها موثرتر است. اما هیچ‌کس به اندازهٔ خودتان نمی‌تواند از خودتان و اعضای شبکهٔ اجتماعی‌تان در برابر فریب و سردرگمی و دروغ محافظت کند.
