چندین دهه است که تولید ناخالص داخلی، معیاری استاندارد برای سنجش رفاه یک ملت است. اما روشن است که رونق اقتصادی ممکن است همواره، همراه با افزایش خوشحالی فردی نباشد.

در حالی که دلایل زیادی برای این امر وجود دارد، یکی از عوامل مهم این است که با ثروتمندتر شدن کشورها، ویژگی‌های زیست محیطی مانند فضای سبز و کیفیت هوا اغلب در معرض تهدید فزاینده‌ای قرار می‌گیرند. مدتی طولانی است که تاثیر مثبت دسترسی به پارک‌ها و آب‌نماها بر سلامت روانی انسان‌ها شناخته شده است، اما اخیرا محققان نیز شروع به بررسی نقش آلودگی هوا در سلامت روانی و شادی عمومی انسان‌ها کرده‌اند.

با نتایج قابل لمس‌تری مانند سلامتی، عملکرد شناختی یا بهره وری نیروی کار، اثرات نامطلوب هوای آلوده، محرز و قابل توجه است. ارتباط آلودگی هوا با مرگ و میر نوزادان و بیماری‌های تنفسی به خوبی شناخته شده است و سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که همه ساله، حدود ۷ میلیون مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا است.

اما در حالی که بسیاری از مردم می‌میرند و بسیاری دیگر از لحاظ سلامتی، شرایط مزمنی پیدا می‌کنند، تمرکز بر شاخص‌های عینی مانند این موارد، ممکن است باعث دست کم گرفتن هزینه‌های واقعی شود. زیرا هم اکنون شواهد خوبی وجود دارد که نشان از وجود ارتباطی مستقیم بین کیفیت هوا و سلامت روان و شادی عمومی دارند.

شواهدی از سراسر جهان

این شواهد از طیف گسترده‌ای از مطالعات در کشورهای مختلف و با استفاده از رویکردهای تحلیلی متفاوت بدست آمده‌اند. مهم‌ترین و جذاب‌ترین مطالعات، مطالعاتی هستند که افراد مشخصی را در دوره‌ای زمانی مورد بررسی قرار می‌دهند و تاثیرات تغییر کیفیت هوا در محل زندگی آنها را بر سطح خوشحالی که خودشان ابراز می‌کنند، بررسی می‌کنند.

یکی از مطالعات نوآورانه به این موضوع پرداخته که پس از نصب تجهیزات کاهش تشعشع بر روی نیروگاه‌های بزرگ آلمان، چه اتفاقاتی رخ داده است. محققان به داده‌های مربوط به احساس خوشحالی حدود ۳۰۰۰۰ آلمانی در دوره‌ای بلند مدت دسترسی داشتند و اطلاعات این افراد را بر اساس محل زندگیشان نسبت به نیروگاه  به سه شکل زیر دسته‌بندی کردند.

افرادی که خانه‌هایشان در پایین دست نیروگاه و در مسیر باد بود و آلودگی‌های نیروگاه آنها را بیشتر تحت تاثیر می‌داد. افرادی که خانه‌هایشان در بالا دست نیروگاه و در خلاف مسیر باد بود و آلودگی‌های نیروگاه آنها را کمترتحت تاثیر می‌داد. و افرادی که محل زندگیشان نزدیک نیروگاه نبود.

نتایج این تحقیق نشان داد که پس از نصب تجهیزات کاهش تشعشع بر روی نیروگاه، بهبود قابل ملاحظه‌ای در سطح خوشحالی افرادی که در پایین دست نیروگاه بودند حاصل شد، در حالی که همسایگان بالادست نیروگاه از این تغییر بهره مند نشدند. این نوع مقایسه و دسته‌بندی  کمک کرد تا اطمینان حاصل شود که بهبود سطح شادی به دلیل بهبود کیفیت هوا است.

محققان با تجزیه و تحلیل داده‌های ۱۴۴ شهر چین دریافتند که سطح خوشحالی ابراز شده توسط خود افراد در روزهایی که سطح آلودگی نسبتا بالاتر بوده، به طور قابل توجهی پایین‌تر است.

اقتصاددانان و دانشمندان به طور پیوسته به دنبال راه‌های جدیدی برای بررسی وضعیت جامعه هستند. به عنوان مثال، اخیرا توسط محققان چینی ابراز احساسات ۲۱۰ میلیون چینی را از طریق پیام‌هایی که در پلتفرم «Sina Weibo» (معادل چینی « Twitter») منتشر کرده‌اند، بررسی کرده‌اند. این پیام‌ها اصطلاحا «ژئوتگ» بودند، به این معنی که حاوی اطلاعات جغرافیایی محلی بودند که کاربر پیامش را در آنجا منتشر کرده بود.

با توجه به اینکه محققان می‌دانستند که این پیام‌ها از کجا فرستاده شده‌اند و اینکه کاربران خوشحال یا ناراحت بوده‌اند، توانستند پیام‌ها را با شاخص کیفیت هوای محلی روزانه مطابقت دهند و بین آلودگی هوا و سطح خوشحالی ارتباط برقرار کنند. محققان با تجزیه و تحلیل داده‌های ۱۴۴ شهر چین دریافتند که سطح خوشحالی ابراز شده توسط خود افراد در روزهایی که سطح آلودگی نسبتا بالاتر بوده، به طور قابل توجهی پایین‌تر است.

این مطالعه در کنار سایر مطالعات نشان می‌دهد که آلودگی هوا می‌تواند بر روی سطح خوشحالی اثر منفی داشته باشد – اما چرایی آن هنوز نیاز به تحقیق بیشتری دارد. هر چند بدون شک در اثرگذاری بر سطح خوشحالی، سلامتی هم فاکتور مهمی است، اما با توجه به مطالعاتی که وضعیت سلامتی را بررسی کرده‌اند، می‌دانیم که اثر آلودگی هوا بر سطح شادی، بیش از هر اثر غیر مستقیم و شرایط فیزیکی است.

برخی از دلایل احتمالی برای وجود رابطهٔ مستقیم بین آلودگی و سطح خوشحالی، شامل مسائل زیبایی شناسی است. مه‌گرفتگی هوا، بو و حتی طعم و مزهٔ غیر طبیعی هوا در مواقع آلودگی و همچنین نگرانی در مورد سلامت شخصی یا سلامت دیگران از جملهٔ این مسائل است. آلودگی هوا موضوع بحث مطالعات متعددی در زمینهٔ اختلالات شناختی نیز بوده است، اما هنوز هم خیلی زود است که بگوییم که  آیا واقعا آلودگی هوا در سلامت مغز نقش دارد یا خیر.

بهبود روحیه و تندرستی شهروندان یک هدف آشکار و مهم در سیاستگذاری‌های کلان است. تا به امروز تمرکز اصلی بر رفاه مادی بوده است، اما  در حال حاضر، بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و سیاستگذاران اظهار می‌کنند که باید توجه بیشتری به این مورد داشته باشند که مردم در مورد کیفیت زندگی خود چطور فکر می‌کنند و چه احساسی دارند.

این امر، نادیده گرفتن عوامل مادی مانند درآمد یا سلامت جسمی نیست. زیرا تصویری جامع از رفاه اجتماعی، نیاز به ادغام شاخص‌های عینی با معیارهای ذهنی‌ای مانند احساس خوشحالی دارد. انجام این کار کمک خواهد کرد تا اطمینان حاصل کنیم که هزینه‌‌های آلودگی و تخریب محیط زیست مانند آلودگی هوا کاملا درنظر گرفته می‌شوند. این امر باعث می‌شود که وضعیت زندگی بهتری داشته باشیم.

ـــــــــــــــــــــ
 منبع: مجله مجمع اقتصادی جهان