اشاره: انتشار اخبار جعلی در سال آتی در سطح جهان ادامه خواهد یافت و بازیگران دولتیِ بیشتری در پی استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفتهٔ دروغ‌پراکنی خواهند بود تا اطلاعات را تحریف کنند. به‌خصوص از سال گذشته تلگرام به عنوان یکی از پلتفرم‌های اصلی برای انتشار اخبار جعلی بین مخاطبِ انبوه استفاده شده است.
در سالِ آتی هم‌سویی چین و روسیه در زمینهٔ تحریف اطلاعاتْ پیامدهای ژئوپولیتیک خواهد داشت؛ به‌خصوص با توجه به سیاست همکاری «نامحدود» پکن و مسکو که در حاشیهٔ برگزاری بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۲۲ اعلام شد.
در حالی که روسیه، چین و ایران کماکان بازیگران توانمند در عرصهٔ اخبار جعلی محسوب می‌شوند، در سال‌های اخیر دولت‌های دیگر هم دنبال کسب تکنولوژی‌های پیشرفته بوده‌اند.
***
در سال ۲۰۲۲، انتشار اطلاعات جعلی یا اخبار گمراه‌کننده تهدیدی امنیتی علیه دولت‌ها، بخش خصوصی، و سازمان‌های مردمی بوده است. بازیگران دولتی و غیردولتیِ فراوانی از دروغ‌پراکنی برای مقاصد متعدد بهره می‌برند، اما دولت‌های روسیه، چین و ایران، بیش از همه از آن در کمپین‌های خبری به عنوان یک ابزار سیاست خارجی سود برده‌اند.
در حالی که در سال ۲۰۲۰ کمپین‌های خبرسازی حکومتی بر موضوعات مربوط به همه‌گیری کرونا سایه انداخته بود، «سال دروغ‌پراکنیِ» ۲۰۲۲ عمدتا تحت‌الشعاع جنگ غیرقانونی روسیه در اوکراین بود. لاجرم، دروغ‌پراکنی در سال ۲۰۲۳ و فراتر از آن به تکامل خود ادامه خواهد داد که برخی روندهای جهانی در آن برجسته‌تر است، از جمله هم‌سویی چین-روسیه، و علاقمندی دولت‌های بیشتر به کسب توانمندی خبرسازی/دروغ‌پراکنی، و تسلط بر تکنولوژی‌های نوظهور برای تحریف اطلاعات.
سال ۲۰۲۲ ماجرای تجاوز روسیه به اوکراین بر فضای خبرسازی سایه انداخت. بازیگرانِ موردحمایت یا هم‌سو با دولت روسیه تلاش کردند با تحریف ماجرا این جنگ را توجیه کنند، و به‌خصوص آمریکا و به‌طور کلی غرب و ناتو را مقصر جلوه دهند و حمایت جهانی از اوکراین را تضعیف کنند. از جملهٔ این‌ها خبرسازی حکومتی روس‌ها بود که مستقیما علت جنگ را هدف گرفت؛ مثل ادعاهای کذب دربارهٔ «نازی‌زدایی» در اوکراین از سوی روسیه که به عنوان انگیزهٔ جنگ مطرح می‌شد.
همین‌طور خبرسازی موازی که آمریکا و ناتو و اتحادیه اروپا را هدف گرفت ــ مثل اکاذیبی در زمینهٔ پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، نظریات توطئهٔ بی‌اساس برای مقصر قلمدادنِ آمریکا برای حملاتِ خرابکارانه به خط لوله گاز نورد استریم ۱و ۲، و دروغ‌پراکنی دربارهٔ مقصران بحران انرژی در اروپا و بحران جهانی غذا. در حالی که شبکه‌های خبرسازی موردحمایت/هم‌سوی روسیه از شبکه‌های اجتماعی سنتی مثل فیس‌بوک برای نشر این‌گونه اخبار استفاده کردند، تلگرام هم به عنوان یکی از ابزارهای اصلیِ انتشار دروغ در میان انبوه مخاطبان آنلاین ظاهر شده است.
سال ۲۰۲۲ همچنین نمایشی از هم‌سویی چین و روسیه و گسترش خبرسازی جعلیِ هماهنگ از سوی این دو بود. یک مورد قابل توجه، تمرکز خبرسازی حزب کمونیست چین در این سال روی موضوعات داخلی و منطقه‌ای از جمله وضعیت کرونا در چین، توجه جهانی به نقض حقوق بشر در شین‌جیانگ (خصوصا در رابطه با المپیک زمستانی ۲۰۲۲ پکن)، و بحران تایوان بود.
اما بازیگرانِ موردحمایت/هم‌سو با حزب کمونیست چین با خبرسازیِ کرملین هم‌سو بوده یا آن را تقویت کرده‌اند. گرچه این جریان از سال ۲۰۲۰ شروع شده بود ــ مثل نشر اکاذیب دربارهٔ منشأ کرونا ــ در سال ۲۰۲۲ بیشتر متشکل شد و به‌خصوص روی اتهام‌زنی به غرب متمرکز شد. حزب کمونیست چین کمپین‌های دروغ‌پراکنیِ موردحمایتِ کرملین دربارهٔ اوکراین را با هدف اتهام‌زنی به آمریکا و ناتو و غرب تقویت کرده است. مثلا مقامات حزب کمونیست چین و شبکه‌های آنلاین موردحمایت/هم‌سو با آن‌ها ادعاهای دروغین درباره آزمایشگاه‌های بیولوژیک در اوکراین را بازتولید کرده و آمریکا را مقصر بحران جهانی غذا جلوه داده و آمریکا را عامل خرابکاری در نورداستریم ۱و ۲ جا زده‌اند.
اما علاوه بر سه کشور روسیه و چین و ایران، دولت‌های دیگر هم در پی دستیابی به تکنولوژی‌هایی خبرسازی هستند.
در جولای ۲۰۲۲، رئیس سابق امنیت توییتر با طرح شکایتی افشاگرانه به کمیسیون بورس و اوراق بهادار و کمیسیون تجارت فدرال اظهار کرد که به غیر از روسیه، دولت‌های هند و نیجریه هم سعی در نفوذ در این پلتفرم داشته‌اند و کارکنان تمام‌وقتی برای جاسوسی از کاربران دارند. پیش‌تر هم یک پروندهٔ پر سر و صدا دربارهٔ عده‌ای از کارکنان سابق توییتر شکل گرفت اتهام‌شان کار به نفع دولت عربستان و نفوذ به این پلتفرم برای دستیابی به اطلاعات مخالفان بود، و دو تن از آن‌ها در ۲۰۲۲ محکوم شدند.
در سال ۲۰۱۹ شرکت متا یک شبکهٔ مرتبط با فیس‌بوک و اینستاگرام را که در تخلفاتی مرتبط با امارات و مصر دخیل بود منحل کرد. بنا به گزارش شرکت متا، فعالیت این شبکه در فیس‌بوک و اینستاگرام، کاربرانی را در کشورهای دیگر خاورمیانه و همین‌طور در شمال و شرق آفریقا هدف می‌گرفت.
در واقع از آن‌جا که کمپین‌های خبرسازیْ ابزاری نسبتا ارزان و احتمالا موثر برای تاثیرگذاری بر دولت‌ها یا مخالفان سیاسی یا ایجاد هرج‌ومرج و سردرگمی برای مقاصد سیاسی است، انتظار می‌رود بازیگران دولتیِ بیشتری دنبال افزایش توانمندی و اثربخشی خود در این حوزه باشند.
همهٔ بازیگران دولتی سعی در هدف‌گرفتنِ دولت‌ها یا مردمِ خارج از مرزهای خود را ندارند، اما با توجه به این‌که شبکه‌های اجتماعی به شیوهٔ اصلی ارتباطات و اطلاع‌رسانی تبدیل شده است، شاهد این هستیم که دیگر بازیگرانِ دولتی هم تلاش می‌کنند از خبرسازی برای مقاصد سیاسی و ژئوپولیتیک سود ببرند.
بازیگرانِ موردحمایت/هم‌سو با دولت‌ها به نوآوری ادامه می‌دهند و سعی می‌کنند سیاست‌های ضد-دروغ‌پراکنی در فضای آنلاین را دور بزنند. برای همین در سال ۲۰۲۲، اتحادیهٔ اروپا رسانه‌های روسی مثل راشا تودی و اسپوتنیک را تحریم کرد.
در سپتامبر ۲۰۲۲ هم شرکت متا اعلام کرد یک شبکهٔ بزرگ موردحمایت دولت روسیه را در فیس‌بوک منحل کرده است، چون در ژستِ رسانه‌های اروپاییْ دروغ‌های کرملین دربارهٔ جنگ اوکراین را منتشر می‌کرد.
گرچه این‌گونه موارد به تکنولوژی پیشرفته نیاز ندارد، نوآوری در حوزهٔ تکنولوژی‌های نوظهور می‌تواند به راه‌اندازی کمپین‌های سریع‌تر و پیچیده‌تر کمک کند. مثلا مدل‌های زبانی پیچیده با کمک هوش مصنوعی ــ مثل چت‌جی‌بی‌تی از شرکت اوپن‌اِی‌آی ــ را می‌توان برای تولید مقالات و پُست‌ها و دیگر اطلاعاتِ متنیِ جعلی با سرعت بسیار بیشتر و با احتمال خطای کمتری در مقایسه با انسان‌ها به خدمت گرفت.
